Kaja Kallasın yeni təşəbbüsü həll olunmamış suallar və onun təsdiqinə və yayılmasına mane ola biləcək siyasi müqavimətlə üzləşir.

Ali Nümayəndə Kaja Kallas Ukraynaya 40 milyard avroya qədər yeni hərbi dəstək vermək üçün iddialı plan təqdim edib. Bu plan reallaşarsa, keçən il Avropa Birliyinin (AB) verdiyi müdafiə yardımı ikiqat artacaq.

Artıq Brüsseldə “Kallas təşəbbüsü” adlandırılan plan, artilleriya sursatları, hava hücumundan müdafiə sistemləri, raketlər, pilotsuz təyyarələr və döyüş təyyarələrinə xüsusi diqqət yetirməklə, Rusiyanın işğalçı müharibəsinə qarşı Ukraynanın prioritet ehtiyaclarını ödəməyi hədəfləyir.

Neytral üzv dövlətlərin iştirakını təmin etmək üçün Ukrayna briqadaları üçün təlim və avadanlıq kimi qeyri-öldürücü təchizatlara da baxılacaq.

İanələr birbaşa avadanlıq tədarükü və ya son üç il ərzində sürətlə böyüyən Ukrayna müdafiə sənayesindən satınalmaları stimullaşdırmaq üçün ideal şəkildə hazırlanmış maliyyə töhfələri vasitəsilə edilə bilər.

Sənədin əldə edilən son versiyasına görə, Kallas təşəbbüsün “ən azı 20 milyard avro” olması lazım olduğunu və 40 milyard avroya çata biləcəyini söyləyib. Əvvəlki layihədə aydın iqtisadi rəqəm nəzərdə tutulmamışdı.

Planın mətni diqqəti cəlb edir.

“İştirakçı” ölkələrin qeyd edilməsi 27 üzv dövlətin iştirakı ilə və ya olmasın, istəyənlərin koalisiyasına doğru keçidi nəzərdə tutur.

Macarıstan ötən həftə keçirilən xüsusi sammitin birgə nəticələrinə mane olan Ukraynaya hərbi yardımı sərt tənqid edib. Baş nazir Viktor Orban yardımı Donald Trampın müharibə edən tərəflər arasında həll yolu axtarmasına zidd olan “müharibə qızışdıran” bir gündəm kimi xarakterizə etdi. (Orban Vladimir Putinin müharibə və ya sülh tərəfdarı olduğunu söyləməkdən imtina etdi).

Macarıstan iki ilə yaxındır ki, üzv dövlətlərə Ukraynaya göndərdikləri silah və sursatların əvəzini qismən ödəməyi hədəfləyən Avropa Sülh Fondu (ASF) nəzdində 6,6 milyard avro fonduna veto qoyur. Diplomatlar Budapeştdən yan keçərək ASF-i azad etmək üçün müxtəlif yollar sınadılar, lakin indiyədək heç bir həll uğurlu olmayıb.

Kallas eyni səhvə yol verməmək istəyir və yeni təşəbbüsünü Macarıstanın mənfi səs verməsinin qarşısını ala biləcək könüllü proqram kimi qurur. Kiyevə hərbi yardımı kəskin tənqid edən başqa bir ölkə Slovakiya da maneə ola bilər.

Yekun layihədə deyilir ki, “iştirakçı dövlətlər yeni töhfələr verməyə təşviq olunurlar”, lakin bu, ona mandat verməyən dildən istifadə edir. Öhdəliklər aprelin 30-dək Brüsselə göndərilməlidir.

Kallas həmçinin Ukraynanın təhlükəsizlik zəmanətləri ilə bağlı davam edən müzakirələrdə iştirak edən Britaniya və Norveç kimi bloka daxil olmayan ölkələri də koalisiyaya qoşulmağa çağırır. Bu ayın əvvəlində Norveç 2025-ci il üçün öhdəliyini 8,19 milyard avroya bərabər olan 50 milyard NOK-a (Norveç kronu) yüksəltdi.

“Kallas təşəbbüsü üçüncü ölkələr üçün açıqdır. Nə qədər çox ölkə iştirak etsə, qarşıdakı dövrdə Ukraynanı güclü mövqeyə qoymaq bir o qədər effektiv olacaq”.

Həll olunmamış suallar

Kallas planı bir neçə həftədir ki, Brüsseldə müzakirə mövzusudur.

Plan bazar ertəsi xarici işlər nazirlərinin görüşündə və cümə axşamı AB liderlərinin sammitində yenidən müzakirə olunacaq. Tramp administrasiyasının Moskvaya doğru dəyişməsi və onun avropalı müttəfiqlərinə qarşı getdikcə tənqidi ritorikası fonunda Ukraynaya dəstəyin artırılması zərurəti daha da aktuallaşıb.

Ali Nümayəndə üç səhifəlik sənədini daha ətraflı layihəyə çevirməzdən əvvəl üzv dövlətlərdən siyasi razılıq almaq istəyir.

“Əvvəlcə siyasi iradə var, sonra qalanı gələcək”, – yüksək vəzifəli məmur bildirib.

Lakin bir sıra həll edilməmiş texniki və siyasi məsələlərə görə hər iki görüşdən razılığın əldə olunacağı gözlənilmir.

Kallas, ən böyük ölkələrin ən böyük ianələri verməsini təmin etmək üçün ümumi daxili məhsulu (ÜDM) aparıcı göstərici kimi istifadə edərək, hərbi töhfənin “bir hissəsinin” hər bir ölkənin “iqtisadi çəkisi”nə uyğun olaraq həyata keçirilməsini təklif edib.

Ehtimal olunur ki, Fransa bu formulun əleyhinə çıxacaq, çünki bu halda ölkə yüksək öhdəlik götürmüş olacaq və bu, onu bütün il ərzində Almaniyadan sonra ikinci yerə qoymuş olardı. Kiel Dünya İqtisadiyyatı İnstitutunun məlumatına görə, Fransa hərbi dəstək baxımından Danimarka, İsveç və Hollandiya kimi daha kiçik ölkələrdən xeyli geri qalır.

Məlumata görə, Paris yardımını öz maliyyə vəziyyəti və Ukraynanın yerdəki dəyişən ehtiyacları əsasında qurmağa üstünlük verir. Lakin digər hökumətlər üçün ÜDM yükün ədalətli və proporsional bölüşdürülməsini təmin etmək üçün ən uyğun göstərici hesab olunur.

Anonimlik şərti ilə danışan yüksək səviyyəli diplomat “Biz planı, o cümlədən ÜDM-i dəstəkləyirik. Görək, digər üzv dövlətlər tərəfindən qəbul olunacaqmı”, – deyib.

“Plan irəliyə doğru yeni bir yol göstərməyə çalışır, lakin yekun razılaşmadan əvvəl çoxlu müzakirələrə ehtiyac var”, – diplomat əlavə edib.

Paytaxtların aydınlaşdırmaq istədikləri digər məsələ isə mühasibat uçotu ilə bağlıdır. Son aylarda götürülmüş öhdəliklər məcmu rəqəmdə necə nəzərə alınacaq. Son layihədə müharibənin üçüncü ildönümü olan 24 fevral 2025-ci il tarixindən etibarən “natura şəklində” dəstək göstərilir.

Hesablama prosesinə Ukraynaya verilən təhlükəsizlik zəmanətlərinin dəyəri də daxil edilə bilər. Bu, prezidenti Emmanuel Makronun Rusiya ilə potensial sövdələşməni qorumaq üçün sahəyə qoşun göndərməyə hazır olduğunu dediyi Fransanın əlinə keçə bilər.

Ölkələr həmçinin Kallasın təşəbbüsünün Rusiyanın dondurulmuş aktivlərindən əldə etdiyi mənfəətlə dəstəklənən fövqəladə kredit çərçivəsində AB-nin Kiyevə təqdim edəcəyi 18 milyard avronu necə birləşdirəcəyi ilə bağlı suallara cavab axtarır. Kreditin layihəsini hazırlayan Avropa Komissiyası Ukraynaya qabaqcıl silah və sursat almaq üçün lazım olan likvidlik inyeksiyasından istifadə etməyə icazə vermək üçün “maksimum çeviklik” vəd edib.

Əvvəldən könüllü plan kimi qurulan və güclü hüquqi əsası olmayan bu planın praktikada nə dərəcədə effektli olacağı başqa bir sual işarəsidir.

“Bu, Macarıstandan yan keçmək üçün könüllülük əsasında həyata keçirilir. Biz başqalarının güclərini birləşdirməsini və pullarını ianə etmələrini gözləyirik”,– başqa ölkədən yüksək səviyyəli diplomat bildirib

“Bu, siyasi cəhətdən məcburi bir razılaşmadır, ona görə də hamının ona əməl etməsini gözləyirik”.