Havaların kəskin dəyişməsi, son günlərdə isə bölgələrdə dalbadal güclü külək, dolu, leysan yağması nəticəsində fərdi təsərrüfatlara, meyvə bağlarına ziyan dəyib. Qeyri-sabit keçən havalar kontekstində ölkədə meyvə istehsalı ilə bağlı vəziyyəti öyrənib. Bəlli olub ki, kəndli-fermerlər yağıntıların məhsuldarlığa təsirindən narahatdırlar. Bir tərəfdən isə, kiçik təsərrüfatlar pandemiya səbəbindən alıcı tapmaqda çətinlik çəkirlər.

Fermer: “Külək şaftalı, gilas ağaclarını qırdı”

Tovuzlu fermer Rövşən Məmmədov deyib ki, ötən ay güclü külək meyvə bağlarına təxminən 10-15 faiz ziyan vurub, gilas, şaftalı ağaclarını aşırıb. “Əslində bu il gilas, şaftalı, albalı, eləcə də əriyin məhsuldarlığı yaxşı olub. Amma yağıntılar davam etsə vəziyyət dəyişəcək. Temperaturun gah yüksəlib, gah da düşməsi bağlarda xəstəliklərin yaranmasına səbəb olur. Bu da son nəticədə məhsulun qiymətinə təsir edir. Çünki məcbur olub əlavə dərmanlama aparırıq”,- fermer belə deyib. Əlavə edib ki, Tovuzdan fərqli olaraq Qazağın kəndlərinə dolu düşüb, meyvə bağları ciddi zərər görüb.

Kafe, restoranlar, otellər bağlıdır, alıcı azalıb

R.Məmmədov deyib ki, hektarlarla ərazidə alma, gilas, badam, şaftalı, “türk gavalısı” ağacları var. Pandemiya səbəbindən otellər, istirahət mərkəzləri, kafelər, restoranlar bağlı olduğundan alıcıların bir hissəsini itirib. Bakı bazarlarına məhsul aparmaq isə əlavə xərcdir: “Doğrudur, mövsümün əvvəlində gilasın kiloqramını 8 manatdan sata bildik. Bazarda 2 manat 50 - 2 manat 70 qəpiyə satılan birinci növ şaftalını 2 manat 20 qəpikdən satdıq. Amma pandemiya səbəbindən bazarlarda da alıcı azalıb. İndi bazar qiymətindən 2-3 dəfə aşağı təklif edirik, təki alıcı olsun”.

“Yetişmiş meyvələr yerə tökülüb, alan olmur”

Şabranlı fermerlər isə deyirlər ki, iyunda havalar qeyri-sabit keçib, ayın ikinci ongünlüyündə güclü külək ağacların budaqlarını qırıb, meyvələr tökülüb. Rayonun Pirəmsən, Ərəblər, Gəndob, Aygünlü və digər kəndlərində xüsusilə gilas bağları zərər çəkib. “Təxminən 4 gün güclü külək oldu, yeni salınmış bağlarda bir və iki illik ağac tingləri məhv oldu. Bəzi fermerlərə 200, bəzilərinə 1000 manatadək ziyan dəydi. Yerə tökülən meyvələrin alıcısı olmur, məcbur qalıb dəyər-dəyməzinə emal müəssisələrinə satırıq. Onların ödədikləri məbləğ çəkilən zəhmətə dəymir”, - deyə rayonun Pirəmsən kənd sakini İlqar Məmmədov bildirib.

Fermer qeyd edib ki, bu il gilas satışı qonşu ölkələrlə sərhədlərin bağlı olması səbəbindən fermerlər üçün sərfəli olmayıb. Ən bahalı gilas növlərindən olan “Napoleon”un kiloqramı 2 manatı keçmir. “Çiyid”, “Krım” sortları da 1 manat-1 manat 20 qəpiyə satılır. Hazırda Şabran rayonunda gilas mövsümü, demək olar ki, bitmək üzrədir. Havanın nisbətən sərin keçdiyi Xaçmaz və Quba rayonlarında gilas bağlarında məhsul yığımı isə hələ də davam edir.

Fermerlərin bildirdiklərinə görə, hər il qonşu ölkələrə tonlarla meyvə daşınırdı. Bu il sərhədlərin bağlı olması səbəbindən ölkədən kənara məhsul çıxara bilmirlər. Bəzi fermerlər məhsulun bir hissəsini soyuducuya vursalar da, orada da uzağı bir ay saxlamaq mümkün olacaq. Hava şəraiti isə təkcə gilasa ziyan vurmayıb. “Qaysı, gavalı, alma bağları da sıradan çıxıb. Qaysı onsuz da dözümsüz meyvədir, hava şəraitinə qarşı həssasdır. Bu il yağışlar məhsulu xarab etdiyindən qaysı bağlarında məhsul qıtlığı hiss olunur. Ona görə də, bu meyvənin kiloqramı 3-4 manata satılır”, - Şabranlı fermer bildirir.

Xaçmaz və Quba rayonlarında da fındıq, xurma, alma bağlarında oxşar vəziyyət müşahidə olunur. Fermerlər bu il adı çəkilən meyvələrin də qeyri-sabit hava səbəbindən qıt olacağını deyirlər.

Ekspert: “Həm də xəstəliklər baş qaldırır, fermerin xərci artır”

Kənd təsərrüfatı eksperti Nicat Nəsirli virtualaz.org-a bildirib ki, mövsümün indiki mərhələsində, yəni meyvə yetişmə dövründə temperaturun dəyişməsi-hərarətin qalxması, yaxud düşməsi, gündüzlər isti, gecələr soyuq olması, yağıntılar, rütubətin artması meyvəçiliyə təsir edir. Ağaclarda, bitkilərdə stress faktorunu meydana çıxarır. Ağacda məhsul yetişmə prosesində müəyyən fasilələr, hətta diskomfort yaranır. Bunun nəticəsində bəzi meyvə sortları var ki, həssasdır, bu sortların yetişməsi gecikir. “Eyni zamanda, bağlarda rütubət, nəmişlik yaranır ki, bunun da nəticəsində virus və göbələk mənşəli xəstəliklər formalaşmış olur. Əslində, bu xəstəliklər torpaq-iqlim xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq iyun ayının əvvəllərinə qədər müşahidə olunmalıdır. Amma bu havaların təsiri ilə bağlarda həmin xəstəliklər uzunömürlülük qazanır, davamlı olur. Nəticədə fermerin xərclərini artırır. Fermer məcburdur ki, indiki, yəni məhsul yetişdirmə dövründə kimyəvi preparatlar vasitəsilə mübarizə tədbirlərini davam etdirsin. Bu da məhsulun maya dəyərinə təsir göstərir”, - N.Nəsirli əlavə edib.

Meyvənin görünüşü dəyişir…

Azərbaycanın əsas meyvəçilik zonası Şimal bölgəsidir, eyni zamanda Qax, Zaqatala, Şəkidə də meyvə bağları var. N.Nəsirlinin sözlərinə görə, bu zonada göbələk xəstəliyi olur və göbələk ölkəmizdə meyvəçilik üçün ən təhlükəli xəstəlikdən biridir: “Xəstəlik meyvənin görnüşünə təsir edir, ləkələr, əyilmələr yaradır. Nəticədə məhsulun alıcısı olmur, bazara çıxışı çətinləşir. Üstəlik hava şəraiti göbələk xəstəliyinə qarşı aparılacaq dərmanlama metodunun effektivliyini aşağı salır. Fermer bir neçə dəfə dərman vursa da, istədiyi nəticəni ala bilmir. Qax, Şəki, Zaqatala zonasında qoz, fındıq, şabalıd sənayesi inkişaf edib, onların da özünə məxsus göbələk xəstəlikləri formalaşmış olur”.

Lazer vasitəsi ilə buludları dağıdırlar ki…

Ekspert deyib ki, dolu kənd təsərrüfatında ən təhlükəli təbii faktorlardan biri sayılır. Yəni bitkinin ümumi məhsuldarlığına vurduğu ziyan çox yüksəkdir, 50-60 faiz ümumi məhsuldarlığa təsir göstərə bilir. “Sovetlər dönəmində dolu ilə mübarizə tədbirləri kənd təsərrüfatında vacib istiqamətlərdən biri kimi qəbul olunmuşdu. Dolu dağıdan toplardan istifadə olunurdu. Indi dünyada bunun alternativləri çoxdur. Lazer zərbəsi ilə buludları dağıtmaq, onun vuracağı zərəri uzaqlaşdırmaq texnologiyaları var. Bu Azərbayanda da tətbiq edilir, yalnız böyük təsərrüfatlarda mümkündür. Amma doludan qorunmağın yolu yalnız bu vasitə deyil”, - N.Nəsirli bildirib.

“Ağıllı bağ” layihəsi

Bu gün “ağıllı bağ” layihələri yavaş-yavaş Azərbaycanda da həyata keçirilir. Ağıllı bağlar ümumilikdə effektiv idarəetmə formasıdır. N.Nəsirlinin sözlərinə görə, bağın üstü örtülür, nəticədə nəinki dolu, hətta zərərvericilərin hücumunun qarşısı alınır. Günəşin kəskin şüaları nəticəsində meyvəyə dəyən zərərin də qarşısını almaq mümkün olur: “Doğrudur, bu hələ geniş yayılmayıb. Hələlik meyvəçiliyjn böyük hissəsi ənənəvi metodlarladır.

Bundan əlavə, bu il buna nail ola bilmədik, amma gələn il aqrar sığorta mexanizmi də ortaya çıxsa və kənd təsərrüfatına əlavə bir dəstək olsa, təbii faktorlar nəticəsində dəyən zərərləri qarşılamaq mümkünləşər. Çünki zərər dəyəndə insanların iqtisadi aktivliyi azalır. Deyək ki, bağı dolu vurdu, bunun bərpa olunması üçün ən azı 1 il vaxt tələb olunur. Yaxud bu, meyvə yetişmə dövründə baş verdisə, meyvə yerə töküldüsə-meyvə emala getməlidir. Əgər emal da yoxdursa, fermer çıxılmaz duruma düşür. Ən effektiv variant aqrar sığorta mexanizmini formalaşdırmaqdır. Paralel də emal sənayesi inkişaf etdirilməlidir ki, yerə tökülmüş, bazara çıxarılması imkanını itirmiş məhsullardan emalda istifadə edilsin, heç olmasa fermer müəyyən qədər vəsait əldə edə bilsin”.