İkinci dünya müharibəsində Azərbaycan faşizmə qarşı mübarizədə böyük töhfə verən ölkələrdən biridir. Azərbaycan cəbhədə SSRİ-nin neftə olan ehtiyacının 75-80 faizini qarşılayırdı. Həmçinin görkəmli Azərbaycan alimi Yusif Məmmədəliyevin elmi kəşfləri sayəsində SSRİ hərbi sənayesi partlayıcı maddələrə, yüksək oktanlı aviobenzinə olan tələbatı ödəyib. Yusif Məmmədəliyevin elmi kəşfləri o qədər əhatəlidir ki, onun haqqında ayrıca yazı paylaşacam.

Sizə üç azərbaycanlı qadın qəhrəmanı tanıtdırmaq istəyirəm.

Leyla Məmmədbəyova – Azərbaycanın və Cənubi Qafqazın ilk qadın təyyarəçisi (pilot-paraşütçüsü) olub. O, həm də bütün Şərqdə ilk qadın paraşütçü kimi tarixə düşüb. Sovet dövrünün çətin şəraitində qadınların aviasiyaya cəlb olunması nadir hal idi və Leyla xanım bu sahədə öncül rol oynayıb.

Qısa bioqrafiya

Doğum: 1909-cu il, Bakı

Təhsil: Bakı Aviasiya Klubu, sonra Moskva Mülki Aviasiya Məktəbi

İxtisas: Pilot və paraşütçü

Vəfat tarixi: 1989-cu il.

1931-ci ildə aviasiya sahəsində fəaliyyətə başladı. Elə həmin il ilk dəfə paraşütlə tullanaraq bu sahədə tarix yazdı.

Qadınlara aviasiya sahəsində yol açan ilk nümunə oldu.

Uçuş təlimatçısı kimi yüzlərlə pilotun yetişməsində iştirak edib.

İkinci Dünya müharibəsi dövründə qadınların hərbi aviasiyaya hazırlanması işinə cəlb olunub. Leyla Məmmədbəyova yalnız Azərbaycanın deyil, bütün müsəlman Şərqinin aviasiya tarixində mühüm yer tutur. O, cəmiyyətin kişi sahəsi hesab edilən bir peşəyə qadınların daxil ola biləcəyini sübut edərək ilklərdən biri olub.

Şövkət Şahbaz qızı Səlimova – Azərbaycanın ilk qadın gəmi kapitanı və İkinci Dünya müharibəsi dövründə dünyada bu vəzifəni icra edən iki qadından biri olub.

1920-ci il dekabrın 25-də İsmayıllı rayonunun Lahıc kəndində neftçi ailəsində anadan olub. Uşaq yaşlarında aviamodelçiliklə maraqlanmış, 1935-ci ildə Moskvada keçirilən aviamodel yarışında birincilik qazanıb.

Şövkət Səlimova, SSRİ-nin ilk qadın uzaq səfər kapitanı Anna Şetinanın fotosunu jurnalda gördükdən sonra dənizçi olmağa qərar verir. 1940-cı ildə Bakı Dənizçilik Məktəbini bitirmiş və Odessa Dəniz Gəmiçiliyinin “Serqo” gəmisində kapitanın üçüncü köməkçisi kimi işə başlayır.

İkinci Dünya müharibəsi zamanı “Dnepr” gəmisinin kapitanı olaraq, Xəzər dənizi vasitəsilə cəbhəyə neft, silah və digər hərbi ləvazimatlar daşıyıb. Göstərdiyi şücaətə görə “Qırmızı Ulduz” ordeni, “Qafqazın müdafiəsinə görə” və “1941–1945-ci illərdə Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə” medalları ilə təltif edilib.

Müharibədən sonra Azərbaycan Dövlət Neft və Kimya İnstitutunda dosent, prorektor və kafedra müdiri vəzifələrində çalışmış, 1964-cü ildə iqtisad elmləri namizədi alimlik dərəcəsini alıb.

Mükafatları və Təsiri

Şövkət Səlimova, Azərbaycanın ilk qadın gəmi kapitanı olaraq, dənizçilik sahəsində qadınların rolunu artırmış və gələcək nəsillərə ilham vermişdir.

Ziba Paşa qızı Qəniyeva (20 avqust 1923 – 2010) İkinci Dünya müharibəsində iştirak etmiş azərbaycanlı snayper, kəşfiyyatçı və rabitəçi olub.  O, həmçinin Sovet İttifaqında qadınların hərbi xidmətinə dair simvolik fiqurlardan biri hesab olunur.

Ziba Qəniyeva 1923-cü il avqustun 20-də anadan olub. Doğum yeri ilə bağlı müxtəlif mənbələrdə fərqli məlumatlar mövcuddur – bəzi mənbələr Şamaxı, digərləri isə Özbəkistanın Gülüstan şəhəri və ya Qazaxıstanın Çimkənd şəhərini qeyd edir. Atası azərbaycanlı Paşa Qəniyev müəllim və tərcüməçi, anası isə özbək idi. 1937-ci ildə anası repressiyaya məruz qaldıqdan sonra, atası Zibanın təhlükəsizliyi üçün ondan imtina edib.  Bu hadisədən sonra Ziba Daşkəndə köçərək Özbəkistan Dövlət Filarmoniyasının xoreoqrafiya şöbəsində təhsil alıb.  1940-cı ildə isə Moskvaya gedərək Teatr Sənəti Dövlət İnstitutunun aktyorluq fakültəsinə daxil olub.

Hərbi xidməti

1941-ci ildə Almaniyanın SSRİ-yə hücumundan sonra Ziba Qəniyeva könüllü olaraq Qırmızı Orduya qoşulub. O, 3-cü Moskva Kommunist Atıcı Diviziyasında xidmətə başlayıb, daha sonra 130-cu Atıcı Diviziyanın 151-ci Ayrı Motorlaşdırılmış Kəşfiyyat Taborunda snayper və kəşfiyyatçı kimi fəaliyyət göstərib.  Qısa müddətli təlimlərdən sonra o, düşmən arxasına 16 dəfə uğurla keçid edib və 20-dən çox düşmən əsgərini zərərsizləşdirib.  1941-ci ilin noyabrında Qırmızı Meydanda keçirilən məşhur paradda iştirak edib.

1942-ci ildə ağır yaralanaraq qan zəhərlənməsi keçirib və 11 ay xəstəxanada müalicə alıb.  Bu müddət ərzində SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri Nikolay Şvernikin həyat yoldaşı Mariya Şvernik onunla şəxsən maraqlanmış və sonradan Qəniyeva ailə tərəfindən övladlığa götürülüb.

Mükafatlar və sonrakı həyatı

Ziba Qəniyeva göstərdiyi qəhrəmanlığa görə “Qırmızı Bayraq” ordeni, “Qırmızı Ulduz” ordeni, “Moskvanın müdafiəsinə görə” medalı və 1-ci dərəcəli “Vətən müharibəsi” ordeni ilə təltif edilib.

Müharibədən sonra o, təhsilini davam etdirərək 1965-ci ildə filologiya üzrə elmlər namizədi alimlik dərəcəsi alıb.  Eyni zamanda, 1946-cı ildə “Tahir və Zöhrə” filmində baş rol ifa edərək aktyorluq sahəsində də fəaliyyət göstərib.