Erməni KİV-ləri Türkiyə ilə Ermənistan arasında sərhəddə guya Suriyaya humanitar yardımların çatdırılması məqsədilə müvəqqəti keçid məntəqəsinin açılması barədə məlumatı fəal şəkildə yayırlar. Bu addım sırf humanitar jest kimi təqdim olunur, lakin bunun arxasında xeyriyyəçilik və zərər çəkmiş bölgələrə kömək çərçivəsindən xeyli uzağa gedən konkret siyasi motivlər açıq şəkildə görünür.

İlk növbədə bu addım bölgədəki mövcud geosiyasi reallıqlar kontekstində nəzərdən keçirilməlidir. İrəvanın ləngimələri səbəbindən Zəngəzur dəhlizi – Türkiyə ilə Azərbaycanı Ermənistan ərazisindən birləşdirməli olan strateji nəqliyyat arteriyası hələ də fəaliyyət göstərmədiyi halda, Bakıdan yan keçə biləcək alternativ marşrutların yaradılması bu layihənin əhəmiyyətini sarsıtmaq üçün açıq cəhd kimi görünür.

Türkiyə-Ermənistan sərhədində müvəqqəti keçid məntəqəsinin açılması erməni tərəfi tərəfindən Suriyadakı zəlzələ fəlakətinin nəticələrinə cavab olaraq “humanitar jest” kimi fəal şəkildə təqdim edilir. Bununla belə, bu hadisənin Qərbin və pro-erməni qüvvələrin Türkiyəyə regionda mövqelərini zəiflətmək üçün təzyiqlərini artırdığı bir dövrə təsadüf etməsi diqqətəlayiqdir. Bu, bölgənin real nəqliyyat ehtiyaclarını Ermənistanın maraqlarına uyğun siyasi kombinasiyalarla əvəzləmək üçün növbəti cəhd kimi görünür.

2023-cü ilin fevralında Türkiyə 1993-cü ildən bəri ilk dəfə Ermənistanla sərhəddəki “Alican” keçid məntəqəsini zəlzələdən zərər çəkmiş bölgələrə humanitar yardımların çatdırılması üçün açdı. Lakin əslində bu jest tezliklə erməni və qərb mediasının siyasi manipulyasiyalarının mövzusuna çevrildi. Ermənistan bunu Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşmasına doğru ilk addım və eyni zamanda Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı öhdəliklərin yerinə yetirilməsindən yayınmaq cəhdi kimi təqdim etdi.

Türkiyə-Ermənistan-Suriya xətti üzrə alternativ marşrutun açılması gələcəkdə Ermənistanın Şərq ilə Qərb arasında əsas əlaqələndirici halqa kimi mövqelənməsi üçün presedent yarada bilər. Bu, İrəvanın Zəngəzur dəhlizinə alternativ yaratmaq səylərinin bir hissəsi ola bilər ki, bu da Ermənistan ərazisindən keçərək Türkiyə və Azərbaycanı birləşdirəcək strateji marşrutun əhəmiyyətini azaldacaq.

Qeyd etmək lazımdır ki, 10 noyabr 2020-ci il üçtərəfli bəyanatında nəzərdə tutulan Zəngəzur dəhlizinin açılması müharibədən sonrakı sülh prosesinin əsas elementi kimi çıxış edir. Bu dəhliz əsas Azərbaycan bölgələri ilə onun Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında yüklərin, nəqliyyat vasitələrinin və vətəndaşların sərbəst hərəkətini təmin etməli, beləliklə, Türkiyədən Azərbaycana və daha sonra Mərkəzi Asiyaya ən qısa yolu açmalıdır.

Lakin Ermənistan götürdüyü öhdəliklərə baxmayaraq, bu layihənin həyata keçirilməsini sistematik şəkildə gecikdirir, ya əlavə güzəştlər əldə etməyə, ya da onun açılmasını tamamilə əngəlləməyə çalışır. Eyni zamanda, erməni tərəfi İrəvana sərfəli, lakin Azərbaycanın və Türkiyənin regional iqtisadi maraqlarını sarsıdan alternativ marşrutların təşviqi üçün addımlar atır.

Ermənistanın müvəqqəti sərhəd-keçid məntəqəsinin açılmasını “humanitar dəhliz” kimi təqdim etmək cəhdləri əslində bir neçə potensial təhlükə yaradır:

Siyasi təxribat: Alternativ marşrutların yaradılması Ermənistanın Azərbaycanın qərb bölgələrinə, o cümlədən Zəngəzur bölgəsinə ərazi iddialarını irəli sürmək üçün istifadə oluna bilər. Erməni tərəfi öz ərazisini əsas tranzit zona kimi təqdim etməyə çalışaraq Zəngəzur dəhlizinin həyata keçirilməsinə mane olmaq istəyir.

Türkiyə və Azərbaycanın mövqelərinin zəiflədilməsi: Ermənistan üzərindən marşrutun “humanitar dəhliz” adı altında təşviqi sonradan tamhüquqlu iqtisadi magistrala çevrilə bilər ki, bu da Zəngəzur dəhlizinin strateji əhəmiyyətini təhlükə altına qoyar.

Qərbin təsirinin güclənməsi: Müvəqqəti keçid məntəqəsinin açılması çox güman ki, regionda Türkiyə və Azərbaycanın təsirini zəiflətmək istəyən Qərbin təsiri olmadan baş verməyib. Avropa strukturları və ABŞ Ermənistana aktiv dəstək verərək onu Şərq ilə Qərb arasında “körpü” kimi möhkəmləndirməyə çalışır ki, bu da Bakı və Ankaranın maraqlarına birbaşa ziddir.

Presedent yaradılması: Əgər belə müvəqqəti dəhliz siyasi tanınma əldə edərsə, bu, İrəvanın Zəngəzur dəhlizini yan keçməyə yönəlmiş gündəliyini irəli sürmək üçün gələcək cəhdlərinin əsasını qoya bilər.

Ermənistan-Türkiyə sərhədində “humanitar yardım” bəhanəsi ilə müvəqqəti keçid məntəqəsinin açılması erməni KİV-lərinin təqdim etdiyi qədər zərərsiz deyil. Zəngəzur dəhlizinin açılmasının gecikdirilməsi fonunda belə addımlar Azərbaycan-Türkiyə nəqliyyat layihəsinin strateji əhəmiyyətini zəiflətməyə yönəlmiş cəhdlər kimi görünür. Müharibədən sonrakı razılaşmaların yenidən nəzərdən keçirilməsi və paralel nəqliyyat marşrutlarının yaradılması regional sabitliyə ciddi təhlükə yaradır və Azərbaycanın və Türkiyənin uzunmüddətli maraqlarını təhdid edir.

Bu kontekstdə aydındır ki, humanitar yardım adı altında Azərbaycanın və Türkiyənin regiondakı strateji təşəbbüslərini sarsıtmağa yönəlmiş uzunmüddətli siyasi planlar gizlənir.