vaxtlı-vaxtında oxuyun! Şənbə, 12 iyul 2025
1 ABŞ dolları 1 USD = 1.7 AZN
1 Avro 1 EUR = 1.6977 AZN
1 Rusiya rublu 1 RUB = 0.0272 AZN
1 İngiltərə funt sterlinqi 1 GBP = 1.9671 AZN
1 Türkiyə lirəsi 1 TRY = 0.0914 AZN
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə (1884 - 1955)

«İnsanlara hürriyət
Millətlərə istiqlal»

Məhəmməd Əmin Rəsulzadə (1884 - 1955)
GÜNEY  
08:40 | 25 may 2025 | Bazar Məqaləyə 182 dəfə baxılıb Şriftin ölçüsü Xəbərin şriftini kiçilt Xəbərin şriftini böyüt

“Aşarı”, “Həşəri”, “Haşiyə rud”

Farslar qədim türk kəndinin adını necə dəyişdilər?

Araz ƏHMƏDOĞLU

MÖVZU İLƏ ƏLAQƏLİ

Güney Azərbaycanda Xoy şəhərinin güneyindən keçən Qotur çayının düz qıyısında, çayın güney sahilində, Nəvayi kəndinin yanında sonralar “Haşiyə rud” adlandırılmış kəndin əsli adı “Aşarı” dır. Niyə Aşarı? Çayın aşdığı yerdə, aşarında yerləşən ərazinin adı bu coğrafi özəlliyinə görə “Aşarı” olub. Kəndə getmək üçün Qotur çayını keçməlisən.

Güney Azərbaycanın Xoy şəhərinin güneyindən keçən Qotur çayının düz qıyısında, çayın güney əlində, Nəvayi kəndinin yanında sonralar “Haşiyə rud” adlandırılmış kəndin əsli adı “Aşarı” dır. Niyə Aşarı? Çayın aşdığı yerdə, aşarında yerləşən avadanlığın adı bu coğrafi özəlliyinə görə “Aşarı” olub. Kəndə getmək üçün Qotur çayını keçib aşmalısan.

Sonra kəndlilər getdikcə “Aşarı” yerinə “Həşəri” deyiblər. “Həşəri” bizdə ehtiraslı, şəhvətli anlamında dır. Ki bu da qabaqkı açıqlamaya görə kənd adı olaraq düz ola bilməz. Uydurmanın ustası olan farslar kəndlilərin “Həşarı” dediyi sözcüyü “Haşiyə rud” eliyiblər.

Yerli xalqın tələffüzü bütün dilçilik biliyində dünyanın hər yerində təməl qaynaq sayılır. Uyqarlıq (mədəniyyət, kültür) alan araşdırmalarında qadınlar yox, 60 yaşdan yuxarı kişilərin danışdığı dil, tələffüz, işlətdikləri toponimlər, deyimlər, söz birləşmələri, dil quruluşu (qrammatika) dilçilik biligində təməl qaynaqdır. Corc Yulz, Viktoriya Framkin, Susur, Çamski ... kimi dil bilginlərinin arasdırması bu yolda olub.

Amma savadsız xalqın bilgisi çox vaxt yanlışlara meydan açır. Hətta çox sadə sözləri belə açıqlaya bilmirlər. Örnək üçün “ön” sözcüyü bizim dilimizdə uşaq oyunlarında var. İndi uşaqlar küçədə, mədrəsədə oynayanda əl ələ verib oyunu bu sözlərlə başlayır:

“Əno, məno, mən çıxdım!” deyərək birinci, ikinci, üçüncü, ... oyunçunu səçirlər. Soruşsaz: “Əno, məno,” nədir bilməyəcəklər.

Amma oxusaydılar, kitablarda düzünü oxuyub örgənərdilər. Düzü belədir:

“Ən ön mən çıxdım!”

Başqa sözlə “Hamıdan qabaq, öncə mən çıxdım!” demək istədiklərini bilərdilər.

Başqa belə örnəklər çox var. Yeni yazılarda sunulacaq.

 

P.S. Müəllifin istəyini nəzərə alaraq, məqalənin Güney Azərbaycanda ləhcəsində təqdimatına qərar verdik.

Müəllif yazır:

Örnək üçün, “öyrənmək” sözcüyünün düzü “örgənmək”dir. Diqqət eləsəz Cənab Prezident hərdən danışıqlarında işlədir. “Göstərmək” yox, “görsətmək”. Niyə?

Göz – gör – görmək – görsətmək

“Yoxdur” – yox + dur, bu da yanlışdır. Doğrusu “Yoxdır”.

“Deyil” – demək – deyilmək

Yemək – yeyilmək

Əymək – əyilmək

Ona görə “dəyil” düzdür. Urmuda, Şəkidə “döyül”, Zənqan, Həmədan bölgəsində “dəgil” işlədərlər.


   

MÜƏLLİF

ANKET

Hökümətin ölkədə hansı sahəyə diqqətinin artırılmasını istərdiniz?

  • Elm-təhsil
  • Səhiyyə
  • Sosial Müdafiə
  • Ekologiya, təbii sərvətlər
  • Müdafiə-təhlükəsizlik
  • Mədəniyyət, incəsənət, ədəbiyyat
  • Kənd təsərrüfatı, aqrar sənaye
  • Sahibkarlıq, sənaye (zavod, fabrik)