Cümə axşamı xüsusi sammit Donald Trampın Vladimir Putinlə danışıqlara başlamaq barədə birtərəfli qərarına cavab olaraq keçirilir.

Avropa Birliyinin 27 lideri Donald Trampın Rusiya müharibəsinə son qoymaq üçün tez bir zamanda razılaşma tələbi fonunda Ukraynanın gələcəyini müzakirə etmək üçün Brüsseldə görüşür.

Amerika prezidentinin Vladimir Putinlə 90 dəqiqəlik telefon danışığından sonra ilk dəfədir ki, dövlət və hökumət başçıları görüşüb, üç ildir davam edən işğala son qoymaq üçün danışıqlara başlamaq barədə razılığa gəliblər.

Trampın Kremlin fikirlərini daha tez qəbulu, Rusiyanı təcavüzkar kimi qınamaqdan imtinası və Oval kabinetdə Vladimir Zelenski ilə qeyri-adi qarşıdurması AB-ni dərindən sarsıdıb və Vaşinqtonun Moskva ilə razılaşma əldə edəcəyi və Kiyevi ya razılığa, ya da onu tərk etməyə məcbur edəcəyi qorxusunu artırıb.

Zelenskinin Oval kabinetdəki mübahisəsindən təəssüfləndiyini və Trampın “güclü rəhbərliyini” tərifləməsindən sonra bu həftə gərginlik bir qədər azaldıb. Respublikaçı Tramp da buna müsbət cavab verib və Zelenskinin sözlərini “qiymətləndirdiyini” deyib: “Bu mənasız müharibəyə son qoymağın vaxtıdır. Əgər müharibələrə son qoymaq istəyirsinizsə, hər iki tərəflə danışmalısınız”.

Görünən yumşalmaya baxmayaraq, Ağ Ev Kiyevlə hərbi yardımı və kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsini müvəqqəti dayandırıb. Bu iki qərar döyüş meydanında kritik bir zamanda Ukrayna üçün fəlakətli nəticələrə səbəb ola bilər.

Fransa prezidenti Emmanuel Makron televiziya ilə çıxışında, “Bizim müttəfiqimiz ABŞ bu müharibədə mövqeyini dəyişib, Ukraynaya daha az dəstək verir və bundan sonra nə olacağına şübhə ilə yanaşır. Mən ABŞ-ın bizimlə birlikdə olacağına inanmaq istəyirəm, lakin bunun belə olmamasına hazır olmalıyıq”, – deyib.

ABŞ-Rusiya danışıqlarına cavab olaraq xüsusi sammitə toplaşan 27 lider Ukraynaya birgə dəstəkdə birlik nümayiş etdirməyə və qərarlı olmağa çalışacaq və AB-nin hansı təhlükəsizlik zəmanətləri verə biləcəyi, nə qədər əlavə pul ayırmağa hazır olduğu və ABŞ-ın yoxluğunu nə qədər kompensasiya edəcəyi kimi ən aktual suallara cavab verəcək.

Danışıqlar üçün xüsusi nümayəndənin təyin olunub-olunmayacağı məsələsi də müzakirə oluna bilər, lakin indiki mərhələdə adların siyahısının irəli sürülməsi gözlənilmir.

Zelenski dövlət və hökumət başçılarına şəxsən müraciət etmək üçün sammitdə iştirak edəcək. Lakin əlaqələri sıxlaşdırmaq cəhdi və Trampın razılaşma əldə etmə səylərinə xələl gətirən hər hansı yeni təşəbbüsləri pozmaqla hədələyən (Macarıstan baş naziri ABŞ-ın yeni administrasiyasını dəstəkləyir) Viktor Orban tərəfindən əngəllənə bilər. Orban xüsusilə “güc vasitəsilə sülh” yanaşmasına qarşıdır, çünki bu, Kiyevə daha çox hərbi yardım tələb edir.

Orban sammitdən əvvəl, “Prezident Trampın dövründə Avropanın əksəriyyəti ilə ABŞ arasında strateji bölünmə, transatlantik nifaq var”, – deyib.

Bu mərhələdə Orbanın sammitin yekdilliklə qəbul edilməli olan birgə qərarlara nə dərəcədə təsir edəcəyi bəlli deyil. Macarıstanın baş nazirinin veto hüququndan istifadə edib, son anda geri çəkilmək keçmişi var.

Diplomatlar və rəsmilər son bir neçə gün ərzində yekun bəyannamənin bütün nöqteyi-nəzərləri əhatə etdiyinə əmin olmaq üçün onu yoxlayıblar, lakin onlar daha iddialı yekun mətnin bütün 26 və ya Slovakiyanın Macarıstan düşərgəsinə qoşulacağı təqdirdə 25 lider tərəfindən imzalanacağını istisna etməyiblər.

Ali Nümayəndə Kaja Kallasın Macarıstanın veto qoyacağını bildirdiyi Ukraynaya yardımı sürətlə artırmağı təklif etdiyi ortaq fonda qısa istinad daxildir. Brüsseldə 10 milyard avro ilə 40 milyard avro arasında olduğu ehtimal edilən Kallasın planı ilə bağlı indiyədək heç bir rəqəm qeyd olunmayıb.

“Təşəbbüs haqqında açıq danışılacaq. Sadəcə, onun üzərində daha çox işləmək lazımdır. Biz bəzilərini (pulu) görmək istərdik. Bu, Ukrayna və digərləri üçün məsuliyyəti öz üzərimizə götürməyimiz üçün çox açıq siqnal olardı”, – Kallas deyib.

Orbana müxalifət olan Macarıstan partiyası danışıqlar zamanı və sonra Ukraynanı təhlükəsizlik zəmanəti ilə dəstəkləməyə söz verməsi “istəklilər koalisiyası”nın meydana çıxması ilə eyni vaxta düşüb.

Fransa, Danimarka və İsveçlə yanaşı, Böyük Britaniya, Norveç və Avstraliya kimi AB üzvü olmayan ölkələr də koalisiyaya qoşulmaqda maraqlı olduqlarını bildiriblər. Lakin bu ölkələrin hamısı təkid edir ki, onların töhfələri Amerikanın dəstəyi ilə birləşdirilməlidir. Tramp isə belə bir dəstək verəcəyinə dair heç bir işarə verməyib və əvəzində Rusiyaya qarşı iqtisadi çəkindirmə forması olaraq minerallar haqqında saziş təklif edib.

“Bu, vaxtından əvvəl müzakirədir. Bizim sülh sazişimiz yoxdur, hətta atəşkəsə nail olmaq üçün danışıqlarımız belə yoxdur. Nə edilməli olduğunu müəyyən etmək hələ tezdir”, – AB-nin yüksək rütbəli rəsmisi deyib.

“Ancaq kontekstin dəyişdiyindən xəbərsiz ola bilmərik. Üzv dövlətlərimizin çoxu koalisiyaya qoşulmağa hazır olduqlarını bildiriblər”.

Cümə axşamı günü keçiriləcək sammitdə Ursula von der Leyenin 800 milyard avroya qədər əlavə investisiyanın səfərbər edilməsi təklifi əsasında müdafiə xərcləri də müzakirə olunacaq.

Ukraynanın suveren və sabit demokratiya kimi mövcudluğunu davam etdirməsi üzv dövlətlərdən Rusiya işğalının qarşısını almaq və davamlı sülhü təmin etmək üçün öz milli ordularını gücləndirməyi tələb edəcək.

Yekun bəyannamə layihəsində deyilir: “Qitənin təhlükəsizliyinə təsir edən heç bir danışıqlar Avropanın iştirakı olmadan baş tuta bilməz. Ukrayna, Avropa və qlobal təhlükəsizlik bir-birinə bağlıdır”.