Tanzaniyada 1,5 milyon illik sümük alətləri aşkar edilib. Təəccüblü tapıntılar insanların heyvan sümüklərindən alətlər hazırlamaq qabiliyyətini əvvəlcədən düşünüldüyündən 1 milyon il əvvəl əldə etdiyini göstərir.

İnsan təkamülündə kritik dönüş nöqtəsini qeyd edən alət hazırlamaq idrak qabiliyyətinin göstəricisidir. İlkin insanların heyvanların iliyini və ətini alətlərin köməyi ilə yeməyə başladığı və bunun da onların inkişafına töhfə verdiyi təxmin edilir.

İlk daş alətlərin insanlardan əvvəl ortaya çıxdığı düşünülsə də, tapılan ən qədim nümunələr 3,3 milyon il əvvələ aiddir.

Bununla belə, məlum olan ən qədim sümük alətləri Avropada tapılıb və 250-400 min il əvvələ aiddir. Bəzi köhnə qazıntı sahələrində torpağın qazılmasında istifadə edildiyi düşünülən buynuz kimi sümük parçaları aşkar edilsə də, onların xüsusi emaldan keçdiyinə dair heç bir dəlil tapılmayıb.

Tanzaniyanın əhəmiyyətli qazıntı sahəsi olan Olduvay dərəsində 2015-2022-ci illər arasında iş aparan arxeoloqlar heyvan sümüklərindən hazırlanmış 1,5 milyon illik alətlər aşkar ediblər.

Qazıntı yerindən 1,5-2,7 milyon il əvvələ aid daş alətlər və heyvan sümükləri tapılıb. Lakin bu sümükləri yaxından tədqiq edən elm adamları bəzilərinin qəsdən qırılıb yonulduğunu anladılar.

Tədqiqat zamanı 1,5 milyon il əvvələ aid cəmi 27 sümük aləti müəyyən edilib ki, onların tapıntıları dünən (5 mart) aparıcı resenziyalı “Nature” jurnalında dərc olunub. Fil sümüyündən hazırlananların uzunluğu 22-38 santimetr, begemotdan sümüyündən hazırlananların uzunluğu isə 18-30 santimetr olub.

Ərazidə heç bir hominin fosilinə rast gəlinmədiyi üçün alətləri kimin hazırladığı məlum deyil. Bununla belə, bölgədə əvvəlki araşdırmalara əsaslanaraq, tədqiqatçılar onların “Homo erectus” və ya hominin növü “Paranthropus boisei” tərəfindən yaradıldığını təxmin edirlər.

Alətlərin nə üçün istifadə edildiyi dəqiq deyil, lakin onların heyvanların dərisini dəriləmək və yeni alətlər istehsal etmək üçün istifadə edildiyi ehtimalı yüksəkdir.

London Universitet Kollecindən tədqiqatın həmmüəllifi Renata Peters, "Bu alətlər onların istehsalçılarının sümükləri diqqətlə emal etdiyini və faydalı formalar yaratmaq üçün yonduqlarını göstərir.

Bu sümük alətlərini belə erkən dövrdən tapdığımız üçün həyəcanlandıq. Bu o deməkdir ki, insan əcdadları öz bacarıqlarını daşdan sümüyə köçürə biliblər – 1 milyon ildir başqa yerdə görmədiyimiz mürəkkəb idrak səviyyəsi", – deyir.

Fil sümüyündən hazırlanmış alətlərə baxmayaraq, tədqiqatçılar ərazidə fil cəsədinin izinə rast gəlinməyib. Buna görə də fil sümüyü alətlərinin başqa yerlərdə istehsal olunduğunu düşünürlər. İspaniya Milli Tədqiqat Şurasının tədqiqatın aparıcı müəllifi İqnasio de la Torre, “bu dövrün hominin beyni, müəyyən bir alətin təsvirini ətrafdakı hər hansı bir daşa tətbiq etməkdən daha çox şey daha çox şeylər edəcək qədər inkişaf etdiyini görürük”, – deyib.

Komanda həmçinin deyir ki, alətlərin hazırlanması arasındakı vaxt 100 min ildən qısa olub. Tədqiqatda iştirak etməyən Kembric Universitetinin arxeoloqu Ceyms Klark, “Məqalənin ən maraqlı cəhətlərindən biri də eyni ərazidə çoxlu alətlərin tapılmasıdır ki, bu da həqiqətən qeyri-adidir”.

Sümük aləti istehsalının təxminən 1 milyon il sonra dünyanın başqa yerlərində ortaya çıxmazdan əvvəl necə təkamül etdiyi hələ də aydın deyil. Ancaq mütəxəssislər qazıntılar və fosil qeydlərinin araşdırılması ilə başqa nümunələrin də ortaya çıxa biləcəyinə inanırlar.

İqnasio de la Torre, “Biz ilkin insanların yaratdığı bütün alətlər dünyasını gözdən qaçırmış ola bilərik. Biz arxeoloqlar, ola bilsin ki, düzgün gözlə kifayət qədər diqqətlə baxmamışıq”, – deyib.