Latın Amerikasının görkəmli yazıçısı, ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı Mario Varqas Llosa dünən 89 yaşında vəfat edib. O, Peru yazıçısı, esseist, siyasətçi və jurnalist olub. Burada ABŞ ordusunun hücumundan sonra Llosanın Bağdada səfərindən bəhs edən iraqlı yazıçı Əli Bədrdən qısa bir məqaləni sitat gətirəcəyəm.

***

Mario Varqas Llosa Amerika işğalından qısa müddət sonra Bağdada səfər edib. Səfəri Turist marağından deyil, demokratiyanın xalqları tiranlıq xəstəliyindən sağaltmaq qabiliyyətinə dərin inamdan doğub. Onu o zaman BMT missiyasında işləyən qızı Morqana müşayiət edib. Onun şəhərə girişi siyasət qapısından idi, lakin arxa küçələrdə dolaşmaq ona başqa bir üz açdı – Nə hesabatlarda, nə də peyk şəbəkələrində əks olunmayan üz. Bağdadın siması, sivilizasiyasının kənarlarında gəzən yaralı məxluq kimi idi.

Küçələrə çıxanda qəhrəmanlıq səhnələri axtarmadı, daha çox nəzərlərini xırda detallara yönəltdi: səkilərin dağıntıları arasında təkərlərini çəkən hambalları gördü. Hökumətin yoxluğunda yenidən təndirlərinə qayıdan çörəkçilər, qəzet satan uşaqlar hər künc-bucaqda Baas Partiyasının ofislərini talayırdılar.

Bazarda satıcının köhnə kitabların – Nitsşenin, Taha Hüseynin və Aristotelin başlıqlarını yerə köhnə paltarlar kimi yaydığı kitab mağazasının qarşısında dayanmışdı. Satıcı ondan “Min bir gecə”nin bir nüsxəsini istəyib-istəmədiyini soruşdu və Llosa gülümsəyərək dedi: “Mən bu gecələrin yazıldığı, min xatirələrin odda yandığı şəhərə gəlmişəm”.

Daha sonra o, mədəni və qaçılmaz bir rituala tabe olmuş kimi Əl-Mütənəbbi küçəsinə tərəf yönəldi.

Şabəndər qəhvəxanasında oturdu. Divanların köhnə fotoşəkillərlə örtüldüyü və mürəkkəbin hələ də oxucuların masalarında təzə göründüyü yer. O, hil çayı sifariş etdi, dəftərini açıb yazmağa başladı. O, sadəcə qeyd etmədi, Bağdadı Lima ilə müqayisə etdi, təhlil etdi və müqayisə etdi. Peru generalları ilə ABŞ ordusu, Fujimori hökuməti ilə Baas Partiyası və Latın Amerikasının gizli hökumətləri İraqın bədənində nə yaşadılar.

Sonralar “Diario de Irak” adı ilə nəşr olunan kitabında o yazırdı:

“İraq yaddaşsız Peru kimidir... amma Latın Amerikasında olmayan bir şey var: imperiya yaddaşı. Və buna görə də onun düşməsində daha yüksək səsə və daha dərin ağrı var idi”.

Xoşbəxt idi, bəli, bir anlıq ümid içində idi. O, işğala görə peşman deyil, əksinə, bunu tarixi zərurət hesab edirdi. Zalımları millətlərin bədənindən çıxaran cərrahi bıçaq. O, inanırdı ki, demokratiya çiçəkdən bitmir, küldən yaranır və İraqın başına gələnlər, hətta meyvəsi geciksə də, azadlığın təbii qiymətidir.

Lakin o, işğalçı əsgərlərdən xəyalpərəstlərin dili ilə danışmadı. Onlar mədəni cəhalət, imperialist təkəbbür və İraqın ruhunu anlamaqda acizlik gördülər. O yazırdı: “Amerikalılar müharibələrdə qalib gəlməkdə ustadırlar, lakin millətləri yenidən qurmaqda cahildirlər”.

O, qeydlərlə dolu çamadan və qara dəftərlə Bağdaddan çıxdı: “İraqda istədiyimdən daha çox şey gördüm, amma gördüyüm üçün peşman deyiləm”.

Taymaz URMULU