Kürd partiyalarının strateji səhvi (yada əsas yutumu) insanlıq faciələrinə səbəb olub, İŞİD-ə yol açıb, bölgəni təsviri mümkün olmayan fəlakətin astanasına qoyub.

İraq, İran, Türkiyə və Suriyadakı kürd cəmiyyətlərinin əsəbi təbiəti və feodal münasibətləri bölgəni ən böyük humanitar fəlakətə doğru sövq edir və bəlkə də müharibə alovu bundan sonra Suriya və İraqla məhdudlaşmayacaq. İranda royal sisteminin məğlubiyyətindən dərhal sonra çoxsaylı kürd partiyaları silahlı siyasətə önəm verərək tez bir zamanda müxtəlif şəhərlərə nəzarəti ələ keçirdilər və kazarmaları, polis məntəqələrini, hüquq-mühafizə mərkəzlərini qarət etdilər. Soyuq Bulaq qarnizonu (Məhabad) ilk məğlub olmuş qarnizon idi. Xana (Piranşəhr) və Cəldian qarnizonları dərhal mühasirəyə alındı. Bu mərkəzlərin hər üçü Qərbi Azərbaycan vilayətində yerləşirdi. Sənəndəc qarnizonu da mühasirəyə alınsa da, təslim olmadı. Bəzən qızğın savaşa dönən rəqabət hazırda Kirmanşahan əyalətinin Pavə və Nosud şəhərlərini və Qərbi Azərbaycan əyalətlərini “Kürdistan”ın qanlı bölgələrinə çevirmək istəyən, ən nüfuzlu kürd silahlı qrupları – ən azı üç yerə bölünmüş Demokratik Partiya ilə azı iki qanada bölünmüş Kumuleh və Kürdüstan Kommunist Partiyası (Xəbat) arasında gedir. Məhz həmin qruplar Mamosta İzzətdinin rəhbərliyi altında Mahabadda “Kürd Müvəqqəti Rəhbərliyi” və ya yarı müstəqil kürd hökumətini yaratdılar. Onların hərbi komandiri terrorçuların sıralarına qoşulmuş və sonradan Behzad Dərbəndi tərəfindən qətlə yetirilən Şahənşahı Qvardiyasının zabiti, mayor Abbasi idi. Abdolrahman Qasemlounun əmri ilə Kürdüstan Demokratik Partiyasının 20 min silahlı üzvü Sulduz şəhərində mitinq keçirmək bəhanəsi ilə müharibəyə başlayıb və bu sonradan Nəqədey müharibəsi kimi tanınıb. Eyni zamanda gecə vaxtı Urmiya, Sain Qala, Qoşaçay şəhərləri də hücuma məruz qaldı. Yüzlərlə insan həlak olub, bölgədə pozulan təhlükəsizlik nəticəsində hərc-mərclik illərlə davam edib. Nəticədə Mahabad, Xana, Üşnəviyə və Cəldian şəhərlərinin türk sakinləri öz doğma torpaqlarından, evlərindən qovulublar. Kürd şəhərlərində çalışan türklər müəllim və işçilər hücuma məruz qalıb və işlərini itiriblər. Məktəblər və yollar tikmək üçün iş yerlərinə gedən yüzlərlə Cihad Sazəndegi əməkdaşı öldürülüb və ya girova götürülüb. Ölkənin digər yerlərindən gələn əsgərlər kürd qüvvələrinin pusqusuna düşüb, onlarla, yüzlərlə insan həlak olub. Narahatlıq Azərbaycan kəndlərinə də sirayət edib. Onlarla kənd sakini girov götürüldü. Hətta terror qruplaşmaları mərkəzi hökumətyönlü bəzi kürd qəbilələrinə rəhm etməyib, “Caş” adı altında yüzlərlə insanı məhkəməsiz qətlə yetiriblər. Nəticədə, inqilabın ikinci ilində onilliyində, 1979-cu ilin yayında Xomeyeni cihad fərmanı verib və qanlı müharibə başlayıb. Nəticədə silahlı kürd qrup və partiyalarının dağılıb, bir çoxu öldürülüb, sağ qalanlar qaçaraq İraqa keçiblər. Nəticə etibarı ilə İslam Respublikası hökuməti bu müharibələrin kölgəsində qanlı caynaqlarını digər qeyri-fars millətlərin, eləcə də millətçi və mərkəzçi qruplara və müxaliflərə qarşı repressiyalara başlayıb. Kürd partiyalarının ekstremist hərəkətləri Azərbaycanda Müsəlman Xalq Partiyasının tərəfdarları olan Türkmənlərin və Əhvazda Ərəb Xalq Partiyasının sıxışdırılması üçün lazımi əsas yaratmışdı.

Əvvəlcə kürdlərdən başqa qeyri-fars xalqların sıxışdırılmasında birbaşa iştirak edən solçu partiyalar və mücahidlər kürd tərəfdarlarına qoşulublar və onların yaraqlıları İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) əsgərlərini və hərbiləşdirilmiş qüvvələrini ovlamağa və pusquya salmağa başlayıblar.

Bu hərəkətlərin nəticəsi ölkəni bu günə qədər davam edən bataqlığa sürüklədi. Kürd ekstremistlərinin hərəkətləri şiə ekstremistlərinə sünniləri sıxışdırmaq üçün güclü bəhanə oldu. Anti-sünnilik və siyasiləşmiş din Əfqanıstandan Afrikaya qədər bütün regionu ekstremistlərin ovuna çevirib. Əslində, kürd partiyaları və onların ekstremist əməlləri, SEPAH üzvlərinin başını kəsmək, işçiləri və müəllimləri girov götürmək, əsgərləri öldürmək, kürdlərin çoxluq təşkil etdiyi bölgələrdən türkləri qovmaq dini avtoritar hökumətin ilk təməllərini möhkəmlətdi və İran hökumətinin hərəkətlərini qanuniləşdirdi. Sadə insanlar, xüsusilə Azərbaycan xalqı da I Dünya Müharibəsi hadisələrinin təkrarlanmasından və Şikak tayfasının başçısı Simqunun bölgəyə tətbiq etdiyi qətl və talanların təkrarlanmasından ehtiyat edərək mərkəzi hökumətin tərəfinə keçdi. Çünki onlar Simquda baş verənləri unutmamışdılar, xatırlayırdılar. Simqu Mahabadda minlərlə qazax əsirini güllələmiş, onlarla kəndin əhalisini qətlə yetirmiş, Urmiya və Salmasda aylarca hökmranlıq etmiş, məzlum xalqın canını və malını qarət etmişdi. İndi millət üsyançıların faciələri bir daha təkrarlamasına imkan verə bilməzdi. Əslində, İŞİD-in hərəkətləri kürdlərin yüz il əvvəlki və son otuz ildəki əməllərindən başqa bir şey deyil! Yəni İŞİD kürd terrorizmi ilə eyni düşüncə və hərəkətlərlə doğulub və tədricən bütün hökumətlər və müxtəlif millətlərdən olan bütün ekstremistlər indiki vəziyyət yaranana qədər İŞİD-in dəyirmanına su töküblər.

İndi, 30 illik təcrübədən sonra, təəssüf ki, kürd partiyaları çoxdankı ənənəyə sadiq qalıb və regionu ən böyük böhrana sürükləyib. Kürd partiyalarının İslam Respublikası tərəfindən devrilməsindən sonra, illərdir İranda yerli kürd partiyaları İraqdan başqa heç bir yerdə fəaliyyət göstərə bilmədi. PKK-nın yaranmasından və İran hökumətinin bu terror qruplaşmasına verdiyi dəstəkdən sonra (bunu İran və Türkiyə hökumətləri arasındakı rəqabət kontekstində nəzərdən keçirmək olar) İran və PKK-nın PJAK adlı İran qolunu yaradıb, İranın kürd partiyalarının qalan hissəsini məhv edib. Lakin Körfəz müharibəsi və Şimali İraqda bufer zonanın yaradılmasından sonra PKK və PJAK kursunu dəyişərək İran və Rusiyanın xidmətini tərk edərək ABŞ və İsrailin xidmətinə keçiblər. Məhz bu vaxtdan Urmiya və Qərbi Azərbaycan torpaqlarının Kürdüstanı adlandırılması pıçıltıları başladı. Heç vaxt, heç yerdə, iddia olunmayan bir şey baş verdi. Silahlı və silahsız kürd partiyalarının daxili yazışmalarında, təlimlərində Güney Azərbaycanın Kürdüstan kimi qeyd olunduğu bir sənəd və ya yazı yoxdur və heç kim buna nümunə gətirə bilməz.

İranda türk kimliyinin ortaya çıxması və genişlənməsi ilə sonradan Azərbaycan Milli Hərəkatı kimi tanınan hərəkat  Vərcavənd və Afşar Yəzdinin davamçıları və paniranistlər PJAK-ın Güney Azərbaycanla bağlı separatçı fikirlərini dəstəklədilər, çünki onlar Azərbaycan milli hərəkatını cilovlamaq üçün ən yaxşı yolun kürdlərdən istifadə etmək olduğunu düşünürdülər. Bu nəzəriyyə Hatəmi dövründə islahatçılar vasitəsilə hakimiyyətə nüfuz etmişdi və indi bu təhlükəli antitürkizm xəstəliyi və kürd terror qruplaşmalarına dəstək (nəyin bahasına olursa olsun) kürd və türk xalqlarını ciddi şəkildə bir-birinə qarşı qoydu. Yenə də kürd tayfa düşmənçiliyi və paniranist məkrliliyi regionu dağılmaq astanasına gətirib. İraq və Suriyada tüğyan edən atəş Güney Azərbaycana da çatsa, yaxın zamanda bu yanğın Tehrana da sirayət edəcək. Təəssüf ki, kürd terrorizmi ilə əl-ələ verən irançılıq və ekstremist panirançilar, İran üçün elə bir təhlükə yaradıb ki, hər an qarşısı alınmaz bir fəlakət gözlənilir. Məsələ nəsihətdən, təhlildən, məqalə yazmaqdan kənara çıxıb və bununla mübarizə aparmağın yeganə yolu Güney Azərbaycan türk xalqının güc tətbiqindən keçir. Keçmişdə olduğu kimi bu dəfə də yuxuya getsələr, nəticəsiz bir qumarda bütün varlıqlarını itirəcək. Bu fəlakətin qarşısını almağın yeganə yolu türklərin öz səlahiyyətlərini ortaya qoymasıdır. Onların düşməni türklərin dağıdıcı gücünü görsə, geri çəkiləcək. Əks halda, farsdilli medianın demək olar ki, 100 faizinə nəzarət edən panirançıların bu xalqın aldanması, təkəbbürü və axmaq ajiotajı bütün regionu və bəlkə də dünyanın böyük bir hissəsini ovlamış olacaq.

P.S. Bu məqalə 6 oktyabr 2014-cü ildə “Zamaneh Tribune” saytında fars dilində dərc edilib. Eyni həssaslıq bu gün də davam etdiyi üçün, Azərbaycan türkcəsinə çevrilərək yayımlanır.