İranın müasir tarixində Nəsirəddin Şah Qacarı iki sui-qəsd öldürdü. Biri Şah Əbdül Əzimin hərəminin astanasında, ekstremist bir Babinin sinəsindən vurduğu güllə ilə, ikincisi isə tarix kitablarının səhifələrində keçmişi anlamaq üçün deyil, monarxiya və ənənədən qisas almaq üçün tarixi təhrif edən ziyalıların zəhərli qələmi ilə.

Bu iki sui-qəsd bir-birini tamamlayırdı – birincisi padşahın bədənini, ikincisi isə onun ruhunu və tarixi şəxsiyyətini hədəf alırdı.

Nəticə – İranda nizam-intizam sütununun dağıdılması və xaos qapılarının ölkənin üzünə açılması baş verdi.

İkinci terrorçu – “Azadlıq” maskasında olan ziyalılar

Nəsirəddin Şahın ölümündən sonra babilik, əzletizm, ifrat modernizm və daha sonra Pəhləvi şahlarının təsiri altına düşən modernist tarixçilər legionu Qacar ​​monarxiyasını və Nəsirəddin şahın özünü “satqın”, “tiran”,  “qadın düşkünü”, “vətən xaini” adlandırmaq üçün yazı yazmağa başladı. Bu yolla birinci dərəcəli alimlərin və xalqın hörmət etdiyi təsirli şiə şahlarından birini siyasi təlxək karikaturasına saldılar.

Unudublar ki, tarixi müsadirə etmək yox, anlamaq lazımdır.

İttihamlar nədir?

Mütləq tiranlıq – sanki heç bir məşvərət strukturu və ya ictimai nəzarət yox idi.

Korrupsiya və pozğunluq – mütəfəkkir və diplomat olan şahın cinsiləşdirilmiş obrazı.

Vətəni yad adama satmaq – baxmayaraq ki, ölkənin modernləşdirilməsi üçün ilk müqavilələr onun hakimiyyəti dövründə imzalanmışdı.

Ədalətə etinasızlıq – o, İranda ilk ictimai şikayət strukturlarını yaradan olub.

Tarixin cavabı – Nasirəddin şahın hərəkətləri

Qərarların qəbulunda xalq nümayəndələrinin iştirakı üçün bugünkü şəhər şurasına bənzər Məşvərət Məclisinin yaradılması.

Britaniya Parlamentini təqlid edən Məqsəd Şurasının yaradılması.

Şahın birbaşa nəzərdən keçirməsi ilə ölkə daxilində məşhur şikayət qutuları.

Ruhanilər tərəfindən edamların qadağan edilməsi, ölüm cəzasının kəskin şəkildə azaldılması.

Əmir Kəbirin layihələrinin davamı – Dar əl-Fonondan təsadüfi hadisələrə qədər mövcud idi.

Mətbuata, mətbəələrə, tərcüməyə və xalq maarifinə dəstək layihələri.

Bunlar avtoritar diktatorun davranışlarıdırmı? Yaxud İran-şiə ənənəsinin kökündən müasir dövlət quruculuğunun başlanğıcının əlamətləri?

Sui-qəsd illüziyası deyil, açıq fikirli şah

Əbədi ziyalıların yaratdığı obrazın əksinə olaraq, Nəsirəddin Şah Qərblə bağlı paranoyak deyildi. O, dünya ilə ünsiyyətdə olub, Avropaya səyahət edib, modernləşmə anlayışlarını ehtiyatla, lakin cəsarətlə ölkəyə daxil edib, heç vaxt xaricilərə kor-koranə düşmənçilik etməyib. Şah şiə idi, ifrat millətçi deyildi və məhz bu səbəbdən ruhanilərin və xalqın hörmətini qazanmışdı.

Xalq onun yanında idi, qatillərinin yanında deyildi

Pəhləvilərin və məşrutəçilərin, o cümlədən əzəli babilərin yalançı rəvayətində guya xalq Nəsirəddin şahın ölümünə sevinib, amma reallıq bunun əksi idi. Tehrandan Məşhəd və Təbrizə qədər insanlar kortəbii şəkildə yas tutdular. Bəzi yerlərdə ona “şəhid” deyirdilər. İllər boyu onun öldürüldüyü gün xalqın yaddaşında şəhid şahın qətli kimi canlı qaldı.

Şahın sonu və qaranlıq günlərin başlanğıcı

Nəsirəddin şahın öldürülməsi ilə təkcə bir adam yox, İranda qüvvələr balansı da öldürüldü. Ondan sonra monarxiya sarsıdıldı, ruhanilər sıxışdırıldı və son nəticədə konstitusionalizm modernistlərin İran ənənəsi və suverenliyindən qisas almaq alətinə çevrildi.

Rza xanın despotizminə gedən yol Şah Əbdül Əzimin ziyarətgahından başlayırdı. İranın son ənənəvi güclü şahının Babis tüfəngindən açılan güllə ilə öldürüldüyü yerdə və ziyalıların sükutu ilə hərəkətə gəldi.

Göylə yer arasına mismar kral

İranın böyük şəxsiyyəti Atabək Əzəmin təbirincə desək, “göylə yer arasındakı mismar” Nəsirəddin şah iki sui-qəsdin qurbanı oldu – biri güllə, digəri qələm. Müasir ziyalılar tarixi təhrif etməklə ədalətin, dialoqun, nizamın təməl daşını qoyan şahı zülmət canavarına çevirdilər.

Ancaq həqiqət muzdlu tarixçilərdən daha sərtdir. Və həqiqət budur:

Şəhid şahın ölümü ilə İranın səması qaraldı. (Tərcümə)