“Microsoft”, maddənin yeni halına keçə bilən materialdan istifadə edərək kvant çipi yaratdığını açıqladı. Şirkət iddia edir ki, kvant kompüter inqilabı yaxındadır.

Kvant kompüterləri öz klassik versiyalarında bitlərin əvəzinə əsas məlumat vahidi kimi kvant bitlərindən (qubits) istifadə edirlər. Bitlər eyni anda yalnız 0 və ya 1 vəziyyətdə ola bilsə də, kvant fizikasının üstünlük təşkil etdiyi kubitlər eyni anda birdən çox vəziyyətdə mövcud ola bilər və emal sürətinin eksponent olaraq artmasına imkan verir.

Dünyadakı şirkətlər texnologiyanı inkişaf etdirmək üçün yarışır və kvant kompüterlərinin tibdən süni intellektə qədər böyük sıçrayışlar edəcəyi gözlənilir.

Bununla belə, qubitlərin ətraf mühit şəraitinə həssaslığı və onlara nəzarətin çətinliyi gözlənilən kvant sıçrayışına maneələr yaradır.

Alimlər bu problemlərin həlli yollarını axtararkən, “Microsoft” “topoloji kubit” adlı yeni kubit hazırlayaraq əhəmiyyətli bir uğur əldə edib.

Yeni texnologiya “Majorana fermionu” adlanan atomaltı hissəcik üzərində qurulub. Qubitlərin qarşılaşdığı problemlərə daha davamlı olan bu hissəciklər ilk dəfə 1930-cu illərdə təklif edilmişdi, lakin fiziklər onları tapıb idarə edə bilmədilər.

17 ildir bu mövzuda çalışan “Microsoft”, dünyanın ilk üst qat keçiricisini inkişaf etdirdi və kvant kompüterlərini mümkün edəcəyini söylədiyi topoloji kubitlər istehsal etməyə müvəffəq oldu.

Dünən (19 fevral) öz tapıntılarını aparıcı ekspert jurnalında dərc edən tədqiqatçılar indium arsenid (yarımkeçirici) və alüminiumu (superkeçirici) birləşdirərək üst qat keçiricisini istehsal etdilər.

Klassik kompüterlərdə çiplər yarımkeçirici materiallardan hazırlanırsa, kvant kompüterlərində ümumiyyətlə super keçiricilərə üstünlük verilir. “Microsoft” deyir ki, ikisini mütləq sıfıra yaxın soyudulmuş yeni bir cihazda birləşdirərək “Majorana fermionu” ortaya çıxdı.

Alimlər deyirlər ki, maddəni topoloji vəziyyətə gətirmək prosesin ən çətin hissəsidir. “Microsoft” komandasından Ceyson Zander deyir: “Ən çətin hissə fizikanı tapmaq idi.

Bunun üçün dərslik yoxdur və biz onu icad etməli olduq.

“Majorana 1” adlanan topoilektanla hazırlanmış çip hazırda cəmi səkkiz kubitdən ibarətdir. Lakin şirkət bunun 1 milyon kubit olan çiplərin inkişafında kritik bir addım olduğunu iddia edir.

“Biz bunu onilliklər deyil, illər uzaqda olan bir şey kimi görürük”, – texnologiyanı quran komandanın lideri Çetan Nayak deyib.

NVIDIA-nın CEO-su Censen Huanq bu yaxınlarda texnologiyanın praktik istifadəsinə 20 il, “Google” isə 5 il uzaq olduğunu söylədi.

Google, 2024-cü ilin dekabrında təqdim etdiyi Willow çipi ilə kubitlərin sayı artdıqca kompüterin səhv nisbətinin azaldığını açıqladı. Bu inkişaf kvant texnologiyasında kritik dönüş nöqtəsini qeyd edir, çünki problemlər adətən qubitlərin sayı ilə artır.

Majorana 1 də sənayedə oxşar həyəcana səbəb oldu. Harvard Universitetinin Fizika Departamentindən Filip Kim qeyd edir ki, topoloji kubitlər kvant kompüterlərinin inkişafını sürətləndirə bilər: “Hər şey yaxşı olarsa, “Microsoft”un tədqiqatı inqilabi ola bilər”.

Digər tərəfdən, Kaliforniya Texnologiya İnstitutundan (“Caltech”) nəzəri fizik Ceyson Alisi şirkətin həqiqətən topoloji kubit qurduğuna şübhə ilə yanaşır. O deyir ki, kvant sistemlərinin davranışını sübut etmək çox vaxt çətindir.

“Microsoft”un yeni çipi artıq çoxlu səhvlərə yol verir, lakin əksər elm adamları topoloji kubitlər mükəmməlləşdirilsə, səhvlərin düzəldilməsinin daha asan və səmərəli olacağını düşünürlər.

Nayak, “1 milyon kubitlik kvant kompüteri sadəcə bir mərhələ deyil, o, dünyanın ən çətin problemlərinin həlli üçün bir qapıdır. Faydalı kvant hesablamalarına gedən yolumuz aydındır. Əsas texnologiya sübut edilib və arxitekturamızın genişləndirilə biləcəyinə inanırıq”, – deyib.