Sürət artıq sadəcə bir texniki göstərici deyil, geosiyasi güc rəmzinə çevrilib. Hipersəs raketləri dünya güclərinin yeni oyuncağı yox, növbəti qarşıdurmanın aparıcı silahlarıdır.

Səsdən beş dəfə sürətli, trayektoriyasını dəyişə bilən və ən güclü hava hücumundan müdafiə sistemlərini belə çaşdıra bilən silahlar artıq laboratoriyalarda yox, döyüşə hazır vəziyyətdədir. ABŞ, Rusiya, Çin və bir neçə ölkənin daxil olduğu bu yeni nəsil yarışda, sadəcə raket istehsalından söhbət getmir – buradakı mübarizə, texnologiya ilə geosiyasətin birbaşa toqquşmasıdır.

Son illərdə hipersəs silahları qlobal silahlanma yarışının mərkəzinə çevrilib. Bu silahların istənilməsinin başlica səbəbi, klassik raket sistemlərindən fərqli olaraq, saatda 6-7 min kilometrlik sürətlərə çatması və eyni zamanda hədəfə dogru manevr etmə bacarığıdır. Bu silahlar sərhədləri aşmaqla yanaşı, hava müdafiə sistemlərini təhlükə altına salır. Hazırda dünya ölkələrinin hipersəs proqramları və bu sahədəki üstünlükləri fərqlidir.

Rusiya: “Avanqard”, “Kinzhal” və “Tsirkon”

Rusiya, hipersəs texnologiyalar sahəsində ilk real istifadəni göstərən dövlət olaraq irəliləyir. “Kinzhal” raketi Ukrayna müharibəsində istifadə edilsə də, Qərb hava müdafiə sistemləri tərəfindən tuta bilindiyi iddiaları bu silahın çox da “qarşısıalınmaz” olmadığını göstərdi.

Digər tərəfdən, “Avanqard” planerlə əlavə sürət və manevr üstünlükləri təmin edir. Lakin istifadə xərcləri, süriətli daşınması və sınıq hərbi loqistika sistemi bu silahların real təcrübədə effektini azalda bilir.

“Tsirkon” raketi dənizə inteqrasiya olunan ilk hipersəs raketdir. Bu silah suüstü gəmilərdən atılmaqla yanaşı, NATO donanmasına təzyiq vasitəsi hesab edilir. Rusiya bu silahın 2023-də real istifadəyə verildiyini elan etsə də, istinad edilən dəqiq dəlillər yoxdur.

ABŞ: “Dark Eagle” və Mid-Range Capability

ABŞ, hipersəs silah texnologiyalarında sınıqlarla dolu mərhələlər keçsə də, son aylarda önəmli bir irəliləyiş göstərdi. LRHW (Long-Range Hypersonic Weapon) yaxud “Dark Eagle” adlanan yeni sistem, ilk dəfə 2025-ci ilin iyulunda Avstraliyada sınandı və xaricdə yerəldildi. Bu sistemin 2 775 kilometrə qədər vuran qabiliyyəti var və dünyanın istənilən nöqtəsində sürətli cavab zərbəsi funksiyası daşıyır.

ABŞ eyni zamanda “Mid-Range Capability” (MRC) proqramı çərçivəsində Orta Məsafəli hipersəs silahlarını da inkşaf etdirir. Lakin bu proqramların çoxu hələ test mərhələsindədir və sıx şəkildə Konqresin məliyyələşdirilmə dəstəyindən asılıdır.

Çin: “DF-ZF” və “YJ-21”

Çin, hipersəs sahəsində müqayisə olunmaz şəkildə qapalı strategiya izləyir. Lakin sınqlar və peyk çəkililəri göstərir ki, “DF-ZF” adlanan sistemlər operational (real istifadəyə hazır) səviyyəyə çatıb. Bu silahlar 10 Mach səviyyəsinə qədər sürət qazanır və hədəfə manevr etmə bacarığına sahibdir.

“YJ-21” raketi isə dəniz gəmilərindən istifadə oluna bilən hipersəs antigemi silahı hesab edilir. Bu raketlər Cənubi Çin Dənizində balansı şəkilləndirməkdə şəhsi rol oynayır.

Çinin bu texnologiyanı ticarət əməliyyatlarına daxil etməsi və Rusiya kimi ölkələrə ixrac etməsi, bu sahədə “qara bazar” potensialını da artırır.

Digər ölkələr: Hindistan, İran və KXDR

Hindistan, “Shaurya” və “BrahMos-II” kimi proqramlarla hipersəs texnologiyaları sahəsində çalışır. Lakin bu sistemlər hələ tam istifadədə deyil.

KXDR (Koreya Xalq Demokratik Respublikası) vaxtaşırı hipersəs silah sınaqları elan edir, lakin real imkanları və texniki səviyyəsi şübhə altındadır.

İran da hipersəs raketlər üzərində işlədiyini iddia edir, ancaq dəqiq texniki dəlillər yoxdur.

Bu silahların qarşısını kim alacaq?

Hipersəs raketlərə qarşı tədbir görən sistemlər də eyni sürətlə təkmilləşdirilir. ABŞ-ın “Glide Phase Interceptor” (GPI) proqramı bu istiqamətdə irəliləyir. NATO-nun hava müdafiə sistemləri hələ ki, hipersəs silahlarını tam əngəlləmə qabiliyyətinə malik deyil.

İsrailin “David's Sling” və ABŞ-la birgə istifadə etdiyi THAAD sistemləri potensial olaraq hipersəs mərhələsində fəal rol oynaya bilər.

Kim öndədir?

Bu sahədə açıq liderliyi təyin etmək çatın olsa da, şəffaflıq, texniki sınqların tezliyi, praktiki istifadə bacarığı və siyasi iradə baxımından ABŞ öndədir. Çin texnologiyanın səssiz irəliləyicisi rolunda olsa da, Rusiya real istifadə təcrübəsiylə şəkil verir, ancaq effektivliyi sual altındadır.

Dünya sürət yarışına girmiş vəziyyətdədir. Amma məsələ təkcə sürət deyil. Hipersəs texnologiyaları dünya güclərinin strateji balansını köklü dəyişə biləcək silah sinfinə çevirir. Əgər bu silahların siyasi idarəetmə mexanizmləri formalaşmasa, hipersəs raketləri növbəti qlobal böhranın qığılcımı ola bilər.