Rusiyanın Ukraynadakı müharibəsi ilə bağlı fərqli fikirlər Asiya-Sakit Okean İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (APEC) forumunun 21 iqtisadiyyatının liderlərinin və yüksək vəzifəli şəxslərinin gələn həftə Tailandın Banqkok şəhərində keçiriləcək görüşü ərəfəsində birgə əlaqələr üzərində razılığa gəlməsini çətinləşdirir.

“APEC-də bu il üçün çox çətin olan əsas problem Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsi və bölgədə yaranmış vəziyyət, xüsusən də iqtisadi təsirlər olub, məsələn, ərzaq və enerji böhranı”, – deyə Dövlət Departamentin APEC üzrə yüksək vəzifəli rəsmisi Mett Mürrey bildirib.

Onun sözlərinə görə, müharibə ilə bağlı fərqli baxışlar qrupa bu il nazirlərin bir neçə görüşü zamanı onun iqtisadi təsiri ilə bağlı birgə bəyanatla razılaşmağa mane olub.

“Əlbəttə ki, APEC-də bu dili bəyanatlara daxil etməkdə özünü rahat hiss etməyən iqtisadiyyatlar var” - deyə, o bildirib.

Koronavirus pandemiyasından sonra səyahət və turizmin bərpası APEC-in builki iclaslarının prioritetlərindən biridir. Lakin APEC üzvlərinin heç də hamısı COVİD-19 məhdudiyyətlərini qaldırmır.

Məsələn, Çin bu yaxınlarda koronavirus məhdudiyyətləri kursunu davam etdirəcəyini və məcburi karantinlər tətbiq edən ciddi “sıfır-COVİD” siyasətini davam etdirəcəyini bildirib.

“Bu, daha çox müzakirələr aparmalı olduğumuz sahələrdən biridir. Amma bu o demək deyil ki, APEC hər hansı bir iqtisadiyyata yenidən açılmağa gəldikdə nə etməli və ya etməməli olduğunu diktə edəcək”, – Mürrey əlavə edib.

– Builki APEC liderlərinin sammiti pandemiya səbəbindən 2018-ci ildən sonra ilk təkbətək görüşdür. COVİD-19 pandemiyasından sonra səyahət və turizmin bərpasının nəticələri barədə nə deyə bilərsiniz?

– Asiya-Sakit Okean İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (APEC) forumu 2018-ci ildən bəri liderlər həftəsini keçirə bilməyib. Və bu, son iki ildə COVID pandemiyası ilə bağlıdır. Beləliklə, həm hökumət rəsmiləri, həm 21 üzv iqtisadiyyat, həm də APEC CEO sammitində iştirak etmək niyyətində olan bir çox özəl sektor nümayəndələri APEC-də həmişəki kimi işə qayıda bilmək və şəxsən APEC-ə qayıda bilməkdə çətinlik çəkir. APEC qlobal ticarətin 47 faizini təşkil edən 21 iqtisadiyyatdır. Beləliklə, bu, Birləşmiş Ştatların məşğul ola bilməsi üçün həqiqətən vacib bir təşkilatdır. Bu il bir sıra prioritetlər var. Tailand həqiqətən dayanıqlılığa diqqət yetirib və onların APEC daxilində təşviq etmək istədikləri bio dairəvi yaşıl iqtisadiyyat adlı bir təşəbbüs var.

Səyahət və turizmin bərpası da çox vacibdir. Tailand bu sahədə həqiqətən güclü liderlik nümayiş etdirdi. APEC-ə ev sahibliyi edən il ərzində təhlükəsiz keçid üzrə işçi qrupu yaradaraq, bu iqtisadiyyatlar üçün bir sıra müxtəlif təşəbbüslər, o cümlədən bəzi peyvəndlərin qarşılıqlı fəaliyyət sertifikatları, həmçinin bəzi məlumat mübadiləsi, ətrafdan səhiyyə ekspertlərini bir araya gətirmək üçün əməkdaşlıq etmək üçün çoxlu imkanlar yaradıb. Tailand bu il etdiyi həqiqətən böyük bir töhfə olan təhlükəsiz səyahətə və turizmə necə dönəcəyimizdən, necə əmin ola biləcəyimiz barədə danışmaq üçün bölgədir.

– APEC-in 21 iqtisadiyyatının heç də hamısı məhdudiyyətləri aradan qaldırmayıb. Məsələn, Çin hələ də “sıfır-COVID” siyasətini və gələn səyahətçilər üçün 10 günlük karantini saxlayır. Çinin tezliklə COVID siyasətində dəyişikliklər etdiyini və məcburi karantin müddətini qısaltdığını görürsünüzmü?

– Hər bir iqtisadiyyat virusun yayılmasına nəzarət etmək üçün öz tədbirləri görüb. Buna görə də mən hesab edirəm ki, APEC-in verdiyi və Tailandın ev sahibinin rəhbərliyi altında edə bildiyi mühüm töhfələrdən biri bu söhbətlərdən bəzilərinə başlamaqdır. Bu o demək deyil ki, APEC hər hansı iqtisadiyyata pandemiyadan sonra yenidən açılmağa gəldikdə nə etməli və ya etməməli olduğunu diktə edəcək. Lakin bu, bir təşkilat olaraq APEC-nin COVID-dən sonra təşviq etməyə ümid etdiyimiz bu cür iqtisadi dirçəlişi asanlaşdırmağa kömək edən bəzi tədbirləri yerinə yetirmək və razılaşdırmaq qabiliyyətinə verdiyi əhəmiyyəti nümayiş etdirir.

– Fərdi iqtisadiyyatın sərt COVİD məhdudiyyətləri APEC-in pandemiyadan sonrakı turizmi bərpa etmək səyləri üçün problemə çevrilirmi?

– Bu, daha çox müzakirələr aparmalı olduğumuz sahələrdən biridir və buna görə də APEC kimi çoxtərəfli təşkilatlar çox vacibdir. Buna görə də iqtisadi məsələlərdə qarşılaşdığımız bütün çağırışlarla məşğul ola biləcəyimiz bir yerə və platformaya malik olmaq vacibdir.

– “Reshoring” (Yenidən qurulma) haqqında, Amerika şirkətlərinin Çindən köçürülməsi barədə danışa bilərsinizmi? Hökumət üçün niyə vacibdir? Bu ayrılmadırmı?

– Düşünmürəm ki, Co Bayden, Entoni Blinken və başqalarından eşitdiyimiz kimi Çindən ayrılma barədə bir mesaj yoxdur. Söhbət daha çox təchizat zəncirlərimizin daha möhkəm olmasına necə əmin ola biləcəyimizlə bağlıdır. Onların hər hansı bir yerdən daha az asılı olduğuna necə əmin ola bilərik və əlbəttə ki, biz bilirik ki, ABŞ şirkətlərinin də regionun digər hissələrinə investisiyaları ilə müqayisədə Çindəki investisiyalarına gəldikdə öz mülahizələri var.

– APEC nazirlərinin bir neçə görüşündən sonra belə, heç bir birgə bəyanat verilməyib. Birləşmə nöqtələri hansılardır? APEC Liderlər Zirvəsindən sonra rəsmi açıqlama və ya birgə bəyanatın olacağı ehtimalı nə dərəcədə olacaq?

– Builki APEC üçün çox çətin olan şübhəsiz ki, və bir çox nazirlərin görüşləri üçün əsas birləşmə nöqtəsi Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü və regionda yaranmış vəziyyət, xüsusən də iqtisadi təsir olub. İstər ərzaq təhlükəsizliyindən, istər qiymətlərdən, istər enerji məsələlərindən danışırsınız və s., bunların hamısı Rusiyanın Ukraynaya təcavüzündən qaynaqlanan əhəmiyyətli təsirlərdir. Beləliklə, bu, APEC kontekstində bu barədə danışdığımız bir məsələdir. Şübhəsiz ki, APEC-də bu dili bəyanatlara daxil etməkdən o qədər də rahat olmayan iqtisadiyyatlar var. Bu ilin əvvəlində nazirlərin bəzi bəyanatları ilə indiyə qədər baş verdiyini gördük. Bununla belə, mən APEC Liderlər Həftəsinə gedərkən gələn həftə nələrin baş verə biləcəyini əvvəlcədən mühakimə etmək istəmirəm.

– Co Bayden ailəvi tədbirə görə APEC Liderlər Sammitində iştirak etmir. Bunun Tailand hökumətinə zərbə olduğunu və onun Çin prezidenti Si Tsinpinə qələbə qazandırdığına dair kəskin tənqidlərə necə yanaşırsınız?

– APEC komandası ilə bağlı nöqteyi-nəzərimizdən, Vitse-Prezident Kamala Harrisin APEC Liderlərinin Görüşündə ABŞ-ı təmsil edəcəyinə görə çox həyəcanlıyıq. Məhz vitse-prezident Harris 2021-ci ilin avqustunda regiona səfəri zamanı Birləşmiş Ştatların 2023-cü ildə APEC-ə ev sahibliyi etməkdə maraqlı olduğunu elan etdi. O, bu yaxınlarda bölgəyə də qayıtdı. Onun Ağ Evdəki təmsilçiliyi ABŞ-ın APEC-ə həqiqətən yüksək səviyyəli bağlılığını nümayiş etdirir.

– APEC-ə iqtisadi forum kimi baxılır. ABŞ və Tayvan nümayəndələri arasında potensial təkbətək, ikitərəfli və ya kənar görüşlərlə bağlı ABŞ-ın Çinə mesajı nədir?

– Biz hələ də həftə ərzində baş tutacaq müxtəlif ikitərəfli görüşlər üçün cədvəl hazırlayırıq, ona görə də bununla bağlı konkret şərhim yoxdur. APEC-ə (təşkilat kimi) 21 üzv iqtisadiyyata necə baxırıqsa, biz əlbəttə ki, hər bir iqtisadiyyata bərabər yanaşırıq və hər bir iqtisadiyyatla əlaqə qurmaq istəyirik.