Son dörd ildə Cənubi Asiyanı sarsıdan üç böyük xalq hərəkatı, üç ölkədə liderlərin istefasına səbəb oldu. 2022-ci ildə Şri Lankada başlayan qəzəb dalğası prezidentin devrilməsinə gətirib çıxardı. İki il sonra Banqladeşdə kütləvi etirazlar hökuməti devirdi. Bu həftə isə Nepalda qəzəb partladı. Baş nazir bir gün içində istefa verməyə məcbur oldu.

Hər üç etiraz “qığılcımla” başlasa da, nəticədə hakimiyyətə və köklü siyasi elitalara qarşı genişmiqyaslı etiraz dalğasına çevrildi. Ortaq məqam yolsuzluq, iqtisadi bərabərsizlik və idarədən ümidi kəsən xalqın qəzəbi oldu.

Nepalda qəzəbin hədəfi siyasi elita

Nepalda sentyabrın 8-də günü gənclərin təşəbbüsü ilə başlayan etirazlar, hökumətin sosial media platformalarını qadağan etməsi ilə alovlandı. Xalq siyasi liderlərin uşaqlarının lüks həyat tərzinə qəzəblənərkən, geniş kütlələr işsizlik, iqtisadi problemlər və yolsuzluqla mübarizə aparırdı.

Hadisələrdə ən azı 19 nəfər həlak oldu. Etirazçılar parlament binasını, prezident iqamətgahını və bəzi nazirlərin evlərini yandırdı. Təzyiqlərə tab gətirə bilməyən Baş nazir Kadqa Prasad Oli sosial media qadağasını geri çəkdi və istefasını açıqladı. Lakin yeni hökumət qurulana qədər vəzifəsini davam etdirəcək.

Nepalda 2015-ci ildə qüvvəyə minən yeni konstitusiyadan sonra baş nazirlik postu tez-tez dəyişir. 2006-cı ildə monarxiyanın sona çatmasından bəri siyasi sabitlik xronikləşib.

Banqladeş və Şri Lanka təcrübəsi

Banqladeşdə ötən il iyul ayında tələbələrin təşəbbüsü ilə başlayan etirazlar, dövlət xidmətlərində liyakət prinsiplərinə əsaslanan iş imkanlarının məhdudlaşdırılmasına etiraz olaraq başladı. Güclənən nümayişlər yüzlərlə insanın ölümünə səbəb oldu və Baş nazir Şeyx Hasina ölkəni tərk etdi. Yerinə Nobel mükafatı laureatı Məhəmməd Yunusun rəhbərlik etdiyi keçici hökumət gətirildi. Lakin bir il sonra ölkə hələ də siyasi xaos və zorakılıqla mübarizə aparır.

Şri Lankada isə 2022-ci ildə Rajapaksa ailəsinə qarşı kütləvi etirazlar hakimiyyəti devirdi. Daha sonra Marksist düşüncəli siyasətçi Anura Kumara Dissanayake prezident seçildi. Korrupsiya ilə mübarizə və həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılması vədi verdi. Lakin bir il ərzində ölkədə iqtisadi böhran, borc problemləri və insan hüquqları məsələləri davam etdi.

Regional sabitlik

Etiraz dalğası regiondakı digər ölkələrə də təsir edir. İndoneziyadakı ötən həftə baş verən etirazlar, həyat bahalılığı və siyasətçilərin ayrı-seçkiliyi səbəbindən baş verdi. Ən azı yeddi nəfər öldü və hökumət nazir dəyişikliklərinə getməli oldu. Myanma isə 2021-ci ildəki hərbi çevrilişdən sonra iç savaşın dərinləşdiyi bir vəziyyətlə üzləşdi.

Çikaqo Universitetindən Cənubi Asiya üzrə ekspert Pol Steniland Nepaldakı inkişafları “regionda yeni sabit olmayan siyasətin” göstəricisi kimi qiymətləndirdi.