vaxtlı-vaxtında oxuyun! Şənbə, 19 aprel 2025
1 ABŞ dolları 1 USD = 1.7 AZN
1 Avro 1 EUR = 1.6977 AZN
1 Rusiya rublu 1 RUB = 0.0272 AZN
1 İngiltərə funt sterlinqi 1 GBP = 1.9671 AZN
1 Türkiyə lirəsi 1 TRY = 0.0914 AZN
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə (1884 - 1955)

«Bir kərə yüksələn bayraq bir daha enməz!»

Məhəmməd Əmin Rəsulzadə (1884 - 1955)
GÜNEY  
Kürdləşdirilən torpaqlarda yaşayanların çoxu türklərdir 20:50 | 18 aprel 2025 | Cümə Məqaləyə 20 dəfə baxılıb Şriftin ölçüsü Xəbərin şriftini kiçilt Xəbərin şriftini böyüt

Kürdləşdirilən torpaqlarda yaşayanların çoxu türklərdir

Pəhləvi dövründə Ərdəlan vilayətinin adı necə Kürdüstana çevrildi?

Tohid MƏLİKZADƏ

MÖVZU İLƏ ƏLAQƏLİ

Pəhləvi dövründə İranın siyasi-mədəni və iqtisadi sahələrində ən fəlakətli dəyişikliklər, özünə vətənpərəst deyən ziyalıların rəhbərliyi ilə həyata keçirildi. Bu fəlakətli siyasətlərdən biri də Ərdəlan bölgəsinin adının Kürdüstana çevrilməsi idi.

Ərdəlan bölgəsi, adını hakimiyyətdə olan Ərdəlan ailəsindən almışdı və Səfəvi dövləti daxilində bir əmirlik idi. Ərdəlan ailəsi şiə məzhəbli idi və bugünkü Sorani dilindən fərqli bir danışıq dili var idi.

Səfəvi dövləti də digər türk mənşəli dövlətlər kimi müluk-üt-təvayif (bugünkü mənada federalizm) prinsipinə inanırdı. Ərdəlan ailəsi, hakimiyyət dairəsi Zor şəhərindən başlayaraq, digər yerli hakimiyyətlər kimi tədricən genişləndi və Sinə (indiki Sənəndəc) şəhərini də özünə qatdı.

Ərdəlan əmirliyi, Qacarlar kimi güclü türk dövlətlərinin köməyi ilə öz hakimiyyətini davam etdirdi. Lakin Qacar dövlətinin sonlarında Ərdəlanlar öz əmirliklərini itirdilər.

Birinci Dünya müharibəsi, regionda bir çox dövlətlərin quruluşunun əsasının qoyulduğu ən kritik müharibələrdən biri oldu. Müxtəlif dil və məzhəblərdə danışan kürd bölgələri, Avropanın müxtəlif dövlətlərinin diqqət mərkəzində idi. İran hökuməti Paris Sülh Konfransında bir məktubla Osmanlı kürdlərinin İrana tabe olmasını tələb etdi. O dövrdəki İran ziyalıları da bu siyasi məqsədə çatmaq üçün diplomatik aparatla hərəkət edirdilər. Onlar kürdləri İran sisteminə cəlb etmək üçün İranda bir Kürdüstan vilayəti qurmaq qərarına gəldilər ki, İraq kürdləri də İrana meyllənsin.

Bunun üçün Rusiya şərqşünası Minorski və İranlı Rəşid Yəsəmiyə böyük məbləğ pul verildi ki, kürdlərin və Kürdüstanın tarixini Pəhləvilərin xeyrinə yazsınlar və onları Haxamənişlər və Madaylara bağlasınlar. Necə ki, Nesturi və Süryani xristianların tarixini də qədim Asurla əlaqələndirmişdilər.

Məşrutə inqilabından sonra ölkənin yeni inzibati bölgüsü tətbiq edildi və İran dörd əyalət (o cümlədən Azərbaycan) və 22 vilayətə bölündü. 1937-ci ilə qədər qərb Azərbaycan əyalətinə indiki Qərbi Azərbaycan ostanı, Saqqız, Bicar və Sənəndəcin şimal bölgələri daxil idi.

1937-ci ildə inzibati bölgü dəyişdirildi və ostanlar nömrələrlə adlandırıldı:

– 3-cü ostan: Təbriz və Ərdəbil

– 4-cü ostan: Urmiya və qərb bölgələri

– 5-ci ostan: Həmədan, Kirmanşah, Şahabad (İslamabad-Qərb), Sənəndəc, Məlayir, İlam (ostanın mərkəzi Kərmanşah).

Sənəndəc, 1958-ci ildə 5-ci ostandan ayrılaraq, əvvəllər Qərbi Azərbaycana aid olan, sonra isə Həmədana qatılan türklərin yaşadığı Qürvə və Bicar bölgələri çıxarıldı və mərkəzi Sənəndəc olmaqla Kürdüstan ostanı yaradıldı.

Bu gün Kürdüstan ostanının əhalisinin yarıdan çoxu Sənəndəc, Bicar və Qürvə şəhərlərində yaşayan yerli türklərdir. Buna görə də yeni yaradılmış və Kürdüstan adlandırılan ostanda coğrafi adların 70 faizdən çoxu türkcədir. Ərdəlan vilayətinin (bu vilayət 1958-ci ildə Kürdüstan adlandırılıb) qədim türk adlarının bərpası tələbi daha çox hiss edilir.


   

MÜƏLLİF

ANKET

Hökümətin ölkədə hansı sahəyə diqqətinin artırılmasını istərdiniz?

  • Elm-təhsil
  • Səhiyyə
  • Sosial Müdafiə
  • Ekologiya, təbii sərvətlər
  • Müdafiə-təhlükəsizlik
  • Mədəniyyət, incəsənət, ədəbiyyat
  • Kənd təsərrüfatı, aqrar sənaye
  • Sahibkarlıq, sənaye (zavod, fabrik)