2024-cü ilin iyul ayı, Moskva. Rusiya Dövlət Dumasının sessiyalarından birində 11 qanun layihəsi səsverməyə çıxarılır. Hər şey normal görünür. Ta ki... Dumanın spikeri Vyaçeslav Volodin çıxıb belə deyənə qədər: “Deputat Mixail Tarasenko bu gün dünyasını dəyişdi”.

Şok! Amma təkcə ölüm xəbərindən yox. Çünki bu açıqlamadan cəmi bir neçə dəqiqə əvvəl həmin Tarasenko rəsmi sənədlərə görə 11 dəfə səs vermişdi. Ölümündən öncə – yox, ölümündən sonra.

Bu hadisə artıq təkcə texniki qüsur və ya büronun səhlənkarlığı deyil. Bu, siyasi sistemin ölülərlə dirilərin ayırd edilə bilmədiyi bir “avtoritar mexanizm”ə çevrildiyinin göstəricisidir.

“Texniki səhv” adı altında texnoloji fırıldaq?

Hadisəyə rəsmi izah var: “Kartı kimsə istifadə edib, texniki səhvdir”. Dövlət Dumasının Etika Komitəsinin üzvü, deputat Yevgeni Revenko Kommersant qəzetinə açıqlamasında bildirib ki, “Tarasenkonun kartı sistemdə aktiv olub və onunla təsadüfən səs verilib.”

Bu isə Rusiyada çoxdan bəri tanış olan bir praktikanı xatırladır: “öldüyünü elan etməzdən əvvəl onun kartı səs verir, amma kimə xidmət etdiyi bəlli deyil.”

Ənənəvi avtoritar sistemlərdə belə hadisələr yalnız “tədbirsizlik” kimi yozulmur. Bu, parlament institutunun “əldən çıxmış texniki aparat”a çevrilməsi, deputat mandatının isə sadəcə plastik bir kartdan ibarət olmasıdır.

Sistem problemidir, yoxsa rituallaşmış saxtakarlıq?

Əgər deputat Dumanın iclasında yoxdur, onun səsvermə kartı necə aktiv qalır? Rusiya parlament prosedurlarına görə deputat, əgər iclasda iştirak etmirsə və “etibarnamə ilə” bir başqa deputata səs vermə hüququ verməyibsə, onun kartı istifadə olunmamalıdır. Tarasenko isə… ölü idi.

BBC-nin rus xidmətinə əsasən, bu, ilk hal deyil. Daha öncə də bir neçə deputat parlament iclasına gəlmədən “səs vermiş” kimi göstərilmişdi. Üstəlik, bu dəfə səs verilən qanun layihələri arasında xüsusilə diqqət çəkən biri var idi: Ukrayna müharibəsində həlak olan rus əsgərlərinin dul qadınlarının avtomobil idarə etməsinə icazə verilməsi haqqında qanun. Əgər bu qanunda belə manipulyasiya varsa, görün, başqa hansı məsələlərdə kartlar “danışır”.

Tarasenko kim idi və nəyi təmsil edirdi?

1947-ci il təvəllüdlü Mixail Tarasenko – Rostovda doğulmuş, uzun illər metallurgiya sahəsində çalışmış və sonradan siyasətə keçmişdi. Birləşmiş Rusiya Partiyasının təmsilçisi idi. Onun 1990-cı ildən bəri siyasətdə olması və sistemin içindən biri kimi tanınması, hadisəyə əlavə rəmzi çalarlar qatır.

Bir növ rejimə sədaqətin simvolu olan bir fiqurun ölümündən sonra belə “rejimə xidmət etməyə” davam etməsi, Kremlin yaratdığı “öz-özünə işləyən sistem”in təzahürüdür.

Həyatla ölünün fərqini itirən idarəçilik

Məsələ təkcə bir deputatın kartının istifadəsində deyil. Məsələ ondadır ki, Rusiya siyasi rejimi artıq “həyatla ölüm arasındakı fərqi” belə texniki səhv kimi təqdim edə bilir.

Əgər ölüm – insanın fiziki yoxluğudursa, onun adından səs verilməsi:

Ya sistemin idarəçiliyinin süni intellektdən fərqsiz olduğunu göstərir,

Ya da artıq orada “insan” deyil, yalnız kartlar və mexanizmlər mövcuddur.

Bu isə həm rus ictimaiyyətinin, həm də beynəlxalq müşahidəçilərin gözündə parlamentarizmin formal və süni vitrin olduğunu sübut edir.

Ölü səs, diri sistem

Bu hadisə Rusiyada seçki və parlamentarizmin sadəcə formal mexanizmlərdən ibarət olduğunu bir daha təsdiqlədi. Deputatlar canlıdır ya yox, iştirak edir ya etmir – vacib deyil. Kart yerindədir, düymə basılır, qanunlar qəbul olunur.

Mixail Tarasenko həyatdan köçdü. Amma onun kartı yaşayırdı. Bəlkə də əsl Rusiya reallığı budur: insan ölür, sistem yaşayır. Hətta sənin ölümündə də sistemi dəstəkləyəcək bir mexanizm qura bilirlərsə, o sistemə nə ad verək?