ABŞ-ın 2021-ci ildə Əfqanıstandan xaotik çıxmasından sonra Taliban ölkəyə nəzarəti bərpa edib. Əfqanıstanda Taliban hakimiyyətinin başlamasından bir il keçməmiş ABŞ prezidenti Co Bayden dünyanı əmin etdi ki, bir vaxtlar Usamə bin Laden üçün sığınacaq olan ölkə bir daha terrorçular üçün təhlükəsiz sığınacaq olmayacaq. Bununla belə, faktlar Baydenin zəmanətinin təminat olmadığını açıq şəkildə ortaya qoyub.

Kabildəki Taliban rəhbərliyi ABŞ-ın qoşunları geri çəkməsinin üçüncü ildönümünü qeyd etməyə hazırlaşarkən, Əfqanıstanla bağlı beynəlxalq terror təhdidlərinin artması onların hökumətini narahat edir ki, bir vaxtlar 11 sentyabr 2001-ci il hücumlarının təşkilatçılarının məskəni olan bu ölkə yenidən qlobal ambisiyaları olan silahlı qrupların yuvasına çevriləcək.

Pakistan Talibanı (Tehrik-i-Taliban Pakistan – TTP) və İŞİD də daxil olmaqla terror qrupları Əfqanıstanda sığınacaq tapıb və nəzarət sahələrini genişləndirməyə çalışırlar.

Qərb rəsmiləri TTP və Talibanın Yaxın Şərqdə əsas düşməni Xorasan Vilayəti İslam Dövlətini (İSKP) radikal qrupunun Əfqanıstan qolunu dünya sülhü üçün potensial təhdidlər kimi görürlər. Pakistan isə Əfqanıstanla qonşu olduğu üçün ABŞ-ın geri çəkilməsindən sonra yeni terror dalğası ilə üzləşib.

Pentaqon Əfqanıstandan çıxdıqdan sonra Pakistanda sərhədyanı hücumlar artıb. İslamabad Əfqanıstanla gərginliyin ciddi şəkildə artmasının ardınca ölkənin şimal-qərbindəki Bannu əyalətində Bannu Komandanlığına silahlı hücuma etiraz etmək üçün Əfqanıstandan yüksək səviyyəli diplomatı çağırıb. İyulun 15-də baş verən hücumda terrorçunun partlayıcı yüklü maşını komanda məntəqəsinin xarici divarına çırpılıb, daha sonra Pakistan əsgərləri ilə hücum edənlər arasında qarşıdurma yaranıb. Hadisə zamanı 8 Pakistan əsgəri həlak olarkən, 10 nəfərlik terrorçu qrupun hamısı yaralanıb.

Pakistan Xarici İşlər Nazirliyi tərəfindən sərt ifadələr işlədilən bəyanatda o, hücumu təşkil etməkdə Əfqanıstanda yerləşən Hafiz Gül Bahadur qrupunu ittiham edilib. Nazirlik Kabildən Əfqanıstan ərazisindən fəaliyyət göstərdiyini iddia edən qruplaşma və digər terror təşkilatları, o cümlədən TTP və İŞİD-ə qarşı təcili və qəti tədbirlər görməsini istəyib.

Pakistana qarşı mütəşəkkil sui-qəsd olaraq təyin etdiyi hadisə ilə bağlı dərin narahatlığını ifadə edən İslamabad hökuməti son vaxtlar xüsusilə Bəlucistan və Hayber Paxtunxva əyalətlərində terror aktlarının artmasına diqqət çəkib. Pakistanın baş naziri Şahbaz Şərif iyulun 25-də Nazirlər Şurasının iclasında bildirib ki, Pakistan sərhədyanı hücumlara dözməyəcək. Şərif Kabil hökumətini Pakistanla atəşkəs razılaşmasının 2022-ci ildə başa çatmasından sonra hücumlarını bərpa edən TTP-yə qarşı tədbir görməyə çağırıb.

Əfqanıstan TTP və İŞİD üzvləri üçün təhlükəsiz sığınacaq olması ilə bağlı iddiaları ardıcıl olaraq təkzib edir. Lakin terrorçuların Əfqanıstanda gizləndiyi xəbərləri ilə iki ölkə arasında gərginlik daha da artıb. Terrorçular üçün təhlükəsiz sığınacaq olan bölgələr Pakistan və Əfqanıstan arasında münaqişənin əsas səbəbinə çevrilib. Taliban hökumətinin Əfqanıstandakı terror qruplarına qarşı tədbir görməməsi İslamabadın terrorçuların sığınacaqlarına qarşı hərbi əməliyyatlara başlamasına səbəb oldu, lakin əməliyyatlar Taliban hökumətini qəzəbləndirdi.

Pakistana qarşı mütəşəkkil sui-qəsd kimi qiymətləndirdiyi hadisə ilə bağlı dərin narahatlığını ifadə edən İslamabad hökuməti son vaxtlar terror hücumlarının artmasına diqqət çəkib.

Pakistanın müdafiə naziri Xavaca Məhəmməd Asif ötən ay Pakistanın sözügedən terror təşkilatlarının mövqelərinə hava zərbələri endirdiyini təsdiqləyib. Ötən mart ayında belə bir hücum həyata keçirdiyini etiraf edən Asif Pakistanın Əfqanıstandakı əməliyyatlarını davam etdirəcəyini bildirərək, bu hərəkətlərin legitimliyi ilə bağlı narahatlıqları rədd edib və ölkəsinin özünümüdafiə hüququnu müdafiə edib.

Pakistanın müdafiə naziri keçən ay İslamabadda jurnalistlərə deyib: “Doğrudur, biz Əfqanıstanda əməliyyatlar aparırıq və bunu davam etdirəcəyik. Biz onları şirniyyata qonaq etməyəcəyik. Əgər bizə hücum edilərsə, cavab verəcəyik”. Xavaca Məhəmməd Asif həmçinin hücumların əvvəlcədən məlum olduğu iddialarını rədd edərək, Pakistanın mümkün hücumlar barədə Talibanı məlumatlandırmadığını deyib.

Pakistan ordusunun Əfqanıstanda həyata keçirdiyi əməliyyatlara sərt reaksiya verən Taliban hava hücumlarını Əfqanıstanın suverenliyinin pozulması kimi qiymətləndirib və hücumların davam edəcəyi təqdirdə bunun nəticələri ilə barışacaqları barədə xəbərdarlıq edib. Əfqanıstanın müvəqqəti hökumətinin müdafiə nazirinin sözçüsü İnayətullah Xorazmi Pakistan müdafiə nazirinin bəyanatlarını “məsuliyyətsiz və regional sabitliyə təhlükə törədən” adlandırıb.

Taliban 2021-ci ildə ölkəyə nəzarəti ələ keçirdikdən sonra Pakistan və Əfqanıstan arasında gərginlik artıb, Pakistan TTP-nin bir qolunun Əfqanıstanda gizləndiyini iddia edir. Pakistan rəsmiləri mətbuata verdiyi açıqlamalarda, Talibanın TTP-nin Əfqanıstan ərazisindən Pakistana hücum etmək üçün istifadə etməsinə icazə verilməməsini tələb etsələr də, Kabilin TTP-yə qarşı tədbir görməkdən çəkindiklərini bildiriblər.

Bununla belə, TTP Pakistana qarşı terror aktları həyata keçirməkdə davam edir. Pakistan hüquq-mühafizə orqanları və ölkənin hər yerinə yayılan çinlilər TTP-nin qurbanı olmaqda davam edir. Keçən mart ayında kamikadzenin avtomobilini Pakistanın şimal-qərbində hidroelektrik layihəsində işləyən bir qrup çinli mühəndisin üzərinə sürməsi nəticəsində beş nəfər həlak olmuşdu. Pakistan ordusu hücumun qonşu Əfqanıstanda planlaşdırıldığını və partlayışı törədənin Əfqanıstan vətəndaşı olduğunu iddia edib.

Pakistan İslamabadın TTP-nin Əfqanıstanda bu cür hücumlarda əli olduğuna və gizləndiyinə dair “təkzibedilməz” sübutlar təqdim etməsinə baxmayaraq, Taliban hökumətinin hələ də tədbir görməməsindən dəhşətə gəlir. Pakistanın keçmiş müvəqqəti baş naziri Ənvər-ül-Həq Kakar jurnalistlərə açıqlamasında vurğulayıb ki, Pakistan hakimiyyəti dəfələrlə ərazilərinin hər hansı ölkəyə qarşı istifadəsinin qarşısını almaq üçün müraciət etsə də, Taliban hökumətinin bu cür hücumlara şərait yaratdığına dair təkzibedilməz dəlillər toplayıb. Kakar əlavə edib ki, 15 Əfqanıstan vətəndaş törətdiyi kamikadze hücumlarında və Pakistan hüquq-mühafizə orqanları ilə toqquşmalarda 64 nəfər ölüb.

Pakistanın Əfqanıstanda terrorçuların gizləndiyinə və Taliban hökumətinin onlara gizli dəstək verdiyinə dair çoxlu dəlillərə malik olduğunu deyən Kakar İslamabadın bütün bu sübutları dəfələrlə Kabillə bölüşdüyünü, lakin heç bir nəticə əldə etmədiyini bildirib.

Pakistanın iddialarını təsdiqləyən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) iyulun ortalarında dərc etdiyi hesabat vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirib. Hesabatda TTP Əfqanıstanda 6000-6500 üzvü olan “ən böyük terror qruplaşması” olaraq xarakterizə edilir. Hesabatda qrupun “Əl-Qaidə”dən dəstək və təlim aldığı qeyd edilib və bölgədə zorakılığın və qeyri-sabitliyin artması potensialından narahatlıq ifadə olunub. Hesabatda həmçinin Talibandan TTP-yə iddia edilən silah və maliyyə dəstəyinin təfərrüatları da yer alıb.

“Pakistan rəsmiləri dəfələrlə Əfqanıstan ərazisindən heç bir ölkəyə qarşı terror aktları həyata keçirmək üçün istifadə edilməsinə icazə verilməməsini tələb etsələr də, Taliban rəhbərliyinin bu cür hücumlara dəstək olduğuna dair təkzibedilməz sübutlar toplanıb.

BMT-nin Analitik Dəstək və Sanksiya Monitorinq Qrupunun 10 iyul 2024-cü il tarixli hesabatına əsasən, Talibanın Əfqanıstanda İSKP-dən başqa heç bir xarici terror qruplaşmasının olmadığına dair iddialarına baxmayaraq, BMT-yə üzv dövlətlər iyirmidən çox qruplaşmanın Əfqanıstanda fəaliyyətini davam etdirdiyini bildirib. Ölkənin faktiki səlahiyyətliləri və Kəşfiyyat Ümumi Müdirliyinin nəzarəti altında sərbəstlikdən istifadə etdiyini bildirdi.

BMT-nin dərc etdiyi hesabatda TTP ilə Əl-Qaidə arasında əməkdaşlığın artmasının “xarici regional təhlükəyə” çevirə biləcəyindən narahatlıq ifadə olunub. Əl-Qaidə tərəfindən verilən təlimin TTP-nin taktikasını dəyişməsinə və möhkəm hədəflərə qarşı yüksək səviyyəli hücumlar təşkil etməsinə səbəb olduğu bildirilən hesabatda, silahların TTP-yə ötürülməsi ilə yanaşı, İŞİD məhbuslarının həbsxanalardan azad edildiyi vurğulanıb.

Hesabatda Talibanın maliyyələşdirmə yolu ilə TTP-yə necə təzyiq göstərdiyi təfərrüatlı şəkildə göstərilib. Hesabatda həmçinin bildirilir ki, Taliban TTP lideri Müfti Nur Vəli Məsuda aylıq 3,5 milyon əfqan lirəsi (50,500 dollar) verir, eyni zamanda onu donorlardan əlavə gəlir mənbələri axtarmağa istiqamətləndirir.

Gərginliyin artdığı bir vaxtda Pakistan artan gərginliyi cilovlamaq və sərhədləri daxilində fəaliyyət göstərən terror qruplarını hədəfə almaq üçün “Sabitlik üçün qətiyyət” adlı yeni hərbi əməliyyata başlayıb. Bununla belə, əməliyyat tənqidlərə səbəb olub və onun regional təhlükəsizlik üçün daha geniş təsirləri ilə bağlı suallar doğurub. Bəzi analitiklər əməliyyatın Çin-Pakistan İqtisadi Dəhlizi (CPEC) ilə əlaqəli layihələrdə çalışan vətəndaşlarının təhlükəsizliyi ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə edən Çinin təzyiqi altında başlaya biləcəyini irəli sürürlər.

Keçən mart ayında Pakistanın şimal-qərbində su elektrik layihəsində çalışan beş çinli mühəndis kamikadze hücumu nəticəsində həlak olub. Pakistan rəsmiləri intihar hücumunun Əfqanıstanda planlaşdırıldığını iddia edib.

Pakistan terrorçu qrupların yaratdığı təhlükəyə və Əfqanıstanla mürəkkəb geosiyasi dinamikaya müqavimət göstərməyə davam edərkən, beynəlxalq ictimaiyyət vəziyyəti diqqətlə izləyir.

Mühüm strateji və təhlükəsizlik maraqları olan iki ölkə arasında davam edən mübahisə terrorizmlə mübarizə və regionda sabitliyin qorunması üçün daha geniş problemlər yaradır. Gərgin diplomatik kanallar və artan hərbi əməliyyatlarla daha ciddi münaqişə potensialı yaranır və Cənubi Asiyada sülh və təhlükəsizliyə ciddi təhlükədir.

Bannu hücumu və onun nəticələri Pakistan və Əfqanıstan arasında uzun müddətdir davam edən problemləri bir daha gündəmə gətirib. Bu vəziyyət son dərəcə qeyri-sabit olmaqda davam edir və təkcə bu iki ölkə üçün deyil, bütün region üçün potensial əks-səda doğura bilər. Beynəlxalq ictimaiyyətin vasitəçilik və bu gərginliyin aradan qaldırılmasında rolu daha da gərginləşmənin qarşısını almaq, eləcə də sülh və sabitliyə yol açmaq üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir.