ABŞ prezidenti Donald Trampın ali təhsilə qarşı kampaniyasından irəli gələn narahatlıqlardan yararlanmaq istəyən Fransa prezidenti Makron hücuma keçib. Hər şey aprelin əvvəlində süni intellekt, sağlamlıq və iqlim kimi əsas sahələrdə elmi iş aparan tədqiqatçılar üçün “Elm üçün Fransanı seçin” platformasının yaradılması ilə başladı. Platforma Fransada işlərini davam etdirmək istəyən tədqiqatçılara (xüsusən də Trampın əmri ilə eksperimental maliyyəsi kəsilənlər) milyonlarla avro dəyərində təqaüdlər üçün müraciət etmək imkanı verib.

"Fransada akademik azadlıq bizim dəyərlərimizin əsasını təşkil edir" deyən bəyanatda Tramp administrasiyasına açıq-aşkar istinad edilən "Elm üçün Fransanı seçin"in başlandığını elan etdi. Lakin bu təşəbbüs universitetlərinin amerikalı həmkarları ilə rəqabət apara bilməsi üçün daha yüksək maaşlar və daha yaxşı iş şəraiti uğrunda mübarizə aparan fransız tədqiqatçıları tərəfindən tez bir zamanda tənqid və istehzaya səbəb oldu.

Fransız diplomat Jerar Araud “X”ə bildirib ki, o, Fransanın ABŞ-dakı səfiri olarkən, “ölkələrinə qayıtmağı üstün tutan, lakin orada maaş və laboratoriya imkanları baxımından təklif olunan şərtlərin qarşısını alan fransız tədqiqatçıları ilə daim qarşılaşırdı”. Fransanın ən böyük elmi tədqiqat birliyi olan SNCS-FSU-nun baş katibi Boris Qralak deyib ki, Fransa hökuməti və universitetləri “Fransız alimlərinin həyat standartlarını amerikalı həmkarları ilə eyni səviyyəyə çatdırmalı” və pis iş şəraitini aradan qaldırmalıdır:

“Əgər kompüterimi təmir etdirməliyəmsə, mənə kömək edəcək texniki işçim yoxdur. Əgər maliyyə hesabatını doldurmalıyamsa, mühasibat uçotunda kömək edəcək birini tapmaq bir həftə vaxtımı alır”.

Digər tərəfdən, maaşların birbaşa müqayisəsi yanlışdır. Fransız rifah modeli daha geniş xidmət spektrini əhatə edir və ümumi əmək haqqına çox vaxt əlavə müavinətlər daxildir. Bununla belə, ABŞ təşkilatları ümumiyyətlə daha yüksək ödənişlər təklif edirlər. Əmək Statistikası Bürosunun məlumatına görə, ABŞ kolleclərində bütün peşələr üzrə orta illik əmək haqqı 81,530 dollar təşkil edir və kompüter və informasiya tədqiqatları kimi rəqabətli sahələrdə 95,880 dollara yüksəlir.

Bunun əksinə olaraq, Fransa Ali Təhsil Nazirliyinin 2022-ci il hesabatında deyilir ki, Fransadakı tədqiqatçılar ildə orta hesabla 60.000 avro qazanırlar, eyni zamanda dərs deyənlər üçün də cüzi mükafat verilir. Trampın prezident kimi ilk dövründə ABŞ-ı 2015-ci il Paris iqlim sazişindən çıxardıqdan sonra Makron amerikalı alimlərə oxşar təkliflə çıxış edib, lakin bunun işə yarayıb-yaramadığı bəlli deyil. Fransa Ali Təhsil Nazirliyi “POLITICO”nun Makronun təklifini neçə nəfərin qəbul etdiyi barədə məlumat sorğusuna cavab verməyib.

***

Hökumət gələn il Fransanın büdcə kəsirini ümumi daxili məhsulun 4,6 faizinə endirmək üçün 40 milyard avro dəyərində vergi artımı və xərclərin ixtisarı tətbiq etməyi planlaşdırır. İqtisadi maneələrə baxmayaraq, Paris özünü akademik azadlıq çempionu kimi göstərərək istedadları cəlb etməyə ümid edir və bunun işə yaradığını göstərən bəzi ilkin əlamətlər var.

Fransanın cənubundakı Eks-Marsel Universiteti 300-dən çox alimin artıq 20-yə yaxın tədqiqat qrantı üçün müraciət etdiyini elan edərək, amerikalı tədqiqatçılar üçün “Elm üçün təhlükəsiz yer” proqramını işə salan ilk Fransız institutu oldu.

Aix-Marselin prezidenti Erik Berton, bəzən ailələrini kökündən çıxarmaq demək olsa belə, bir neçə böyük tədqiqatçının müraciət etməsinə təəccübləndiyini söylədi. O vurğuladı ki, gələn elmi işçilərə təklif olunan qrantlar və maaşlar qurumda çalışanlara verilən maaşlarla eyni olacaq. Berton əlavə etdi:

“Namizədlərin əsas motivasiyası onların akademik azadlığına hörmət edildiyi və tədqiqatlarının qiymətləndirildiyi universitetdə işləməkdir. Bu, maaş məsələsi deyil”.

Bu o demək deyil ki, pul vacib deyil, xüsusən də nəzərə alsaq ki, ən yaxşı tədqiqatçının komandaya inteqrasiyası üç il ərzində təxminən 1 milyon avroya başa gəlir (biz bu məlumatı Fransanın ali təhsil naziri Filip Baptiste ilə müsahibəsindən öyrəndik).

***

Fransalı nazir vurğulayıb ki, Fransa liderlik etməyi hədəfləyir, lakin alimləri cəlb etmək sonda Avropa səviyyəsində bir səyə çevrilməlidir. Avropa Birliyi həqiqətən də ABŞ tədqiqatçılarını cəlb etmək üçün özünü mövqeləşdirməyə çalışır. Blokun elmi orqanı olan Avropa Tədqiqat Şurası ABŞ-da yaşayan tədqiqatçılara köçmək üçün 2 milyon avro məbləğində bonus qrant təqdim edərək, 4,5 milyon avro məbləğində vəsait ayırır.

Bütün bu inkişafın fonunda Elmi İttifaqın lideri Qralak xəbərdarlıq edir ki, Amerika alimlərini cəlb etmək üçün xüsusi vəsait ayırmaq iki səviyyəli sistem yaratmaq riski daşıyır. Lakin fransız və amerikalı tədqiqatçılara bərabər iş üçün bərabər maaş verildiyi müddətcə, Fransa həmrəylik ifadə etmək, təhlükədə olan tədqiqatçıları və təhlükə altında olan elmi araşdırmaları təmin etməyə borcludur.