Hər şey kimi həyat da forma və məzmundan ibarətdir. Həyatın məzmununu dərk etmək ölüm qorxusunu yox edir, eyni zamanda xoşbəxtlik duyğusunun saxtalığını üzə çıxarır.

Xoşbəxtlik həyatı forma olaraq yaşayanın gözləntisidir. Çoxluq həyatın formalarına can atır.

İstehsal mühiti həyatı formalarla zənginləşdirir və yaratdığı formaları xoşbəxtlik vasitəsi olaraq mənalandırır. Buna kapitalizm deyilir.

Kapitalizm məzmunun formadan geri qaldığı və get-gedə unudulduğu, yoxa çıxdığı bir sistemdir.

Bu halın baş verməməsi üçün kapitalizmin onu sorğulayan demokratiyaya ehtiyacı var. Demokratiya kapitalizmi məzmunla təmin edir.

İstehlakçı cəmiyyətlərin demokratiyaya ehtiyacı yoxdur. Çünki bu cəmiyyətlər xoşbəxtlik duyğusuyla mənalandırılmış formaların fanatlarından ibarətdir.

İstehlakçı istehsalçının cahilidir! İstehlakçı inanclı adamdır, formaya tapınır. Hər yeni formayla öz inancını təzələyir, gücləndirir.

İstehlakçı sorğulamır, sorğulamadığı üçün istehlak mühitində demokratik mühit yarana bilməz. Yaransa belə duruş gətirməz.

Yaponiya, Cənubi Koreya istehsalçı oldu deyə özlərində demokratiya ehtiyacı yarada bildi. İspaniya Sənaye inqilabına qoşula bilmədiyi deyə feodal ölkəsi olaraq qaldı. Türkiyə istehlakdan asılı vəziyyətə düşdü deyə demokratiyası zədələndi.

Bu gün həyatı ən çox formalarla zənginləşdirən ölkə Çindir. Artıq özünün ilk demokratik hüceyrəsini “tik-tok”u yaradıb.

Böyük iqtisadiyyat özünü sorğulayan filosoflar yetişdirir, kiçik iqtisadiyyat onu sorğulamayan din xadimləri.

Və bu din xadimləri forma qıtlığından əziyyət çəkən, özünü bədbəxt hiss edən insanlar üçün məcazi formalar yaradırlar. Çoxluğun inandığı din məcazi formalardan ibarətdir.

Dinin məzmununu dərk edən adamın peyğəmbərə ehtiyacı olmaz. Peyğəmbər məcazi forma istehsalçısıdır. Məsələn, islamın beş əsas şərti kimi təqdim olunan əmrlərin beşi də məcazi formadır. Namaz qılmaq, oruc tutmaq, Həccə getmək və s. hamısı dinin məcazi formalarıdır. Məzmuna təsir göstərmir, hətta onu deformasiyaya uğradır.

Necə ki, kapitalizmin yaratdığı maddi formalar məzmuna təsirsiz ötüşür.

Kapitalist sistemdə məzmun formadan geridədirsə, dini sistemdə irəlidədir. İnanclı insan gələcəkdə, hətta həyatda olmayanda xoşbəxt yaşayacaq.

Bundan ötrü o, bacardıqca maddi formalardan uzaq durmalı, məcazi formaların fanatı olmalıdır.  

Hər iki sistemdə yaşayanlar həyatın formasıyla deyil, məzmunu ilə tanış olmaq istəyirlərsə, öz cəmiyyətlərinin xoşbəxtlərinə deyil, bədbəxtlərinə baxmalıdırlar – kapitalist sistemdə cəmiyyətin dibinə düşənə, dini sistemdə cəmiyyətin fövqünə qalxana.