“Frontiers in Psychology” jurnalında dərc olunan araşdırmada Hitler, Putin və Tramp arasında “narsisist siyasi liderlik” fenomeni vasitəsilə ortaq xüsusiyyətləri təhlil edilib. Bu 3 liderin ümumi xüsusiyyətləri bunlardır...

Zaman keçdikcə və xüsusən də nəzarət və hökmranlığı mükafatlandıran mühitlərdə müdafiələr daha da güclənə bilər. Görünüşün, səlahiyyətin və ya təsdiqin daim qiymətləndirildiyi mühitlərdə (məsələn, siyasət) narsisizm şəxsiyyətdə sabit bir rol oynaya bilər.

“Frontiers in Psychology” jurnalının 2025-ci ilin may ayında “Forbes” jurnalında dərc olunan araşdırması “narsisist siyasi liderlik” adlandırdığı xüsusiyyətin erkən həyat köklərini analiz etmək məqsədi daşıyırdı. Adolf Hitler, Vladimir Putin və Donald Trampın nümunələri vasitəsilə tədqiqat müəyyən uşaqlıq dinamikasının gücə meylli liderlik üslublarını və bunun üçün psixoloji əsasları formalaşdırmasını araşdırır.

O, mövzu subyektlərinin uşaqlıq dövründə təkrarlanan dörd inkişaf mövzusunu müəyyən edir:

Hökmdar, cəzalandırıcı ata

Ərköyün və ya emosional olaraq kompensasiya edən ana

Erkən travma və ya emosional tərk

Yüksək, qeyri-real gözləntilər və ya təzyiqlər

Psixoloq bu nümunələrin Hitler, Putin və Trampın həyatında necə oynadığını və onların liderlik üslublarını necə formalaşdıra biləcəyini araşdırır.

1. Adolf Hitler

Adolf Hitlerin uşaqlığı qamçı vuran emosional ikiliklərlə yadda qaldı. Onun atası Alois Hitler avtoritar idi və fiziki cəzaya meylli idi. O, mütləq itaət tələb edirdi və az məhəbbət göstərdi.

Alis Millerin də daxil olduğu tarixi hesablar qorxu ilə idarə olunan bir ailəni təsvir edir. Gənc Adolfun mütəmadi olaraq döyüldüyü və sərt şəkildə cəzalandırıldığı bildirilir.

Bunun əksinə olaraq anası Klara onu çox sevirdi. O, Adolfdan əvvəl üç övladını itirmişdi və anadan çox qoruyucu idi və oğluna emosional bağlı idi.

Tədqiqatda iştirak edən psixoloqlar Hitleri “əvəzedici uşaq”ın təcəssümü kimi təsvir edirlər. Onun üzərinə şüursuz şəkildə ölmüş bacı-qardaşlarının buraxdığı boşluğu doldurmaq öhdəliyi qoyulur. Klaranın nəzərində o, sağ qalmalı, uğur qazanmalı və ailənin ağrısını ödəməli olan uşaq ola bilər.

Bu qarşıdurma – hörmətsiz, tənqidi ata və heyran, ideallaşdıran ana arasında – Hitlerin inkişaf etməkdə olan mənlik hissini sındırmış ola bilər. Bir tərəfdən, Hitlerin atası ona dərin gücsüzlük, qorxu və qəzəb hissi aşıladı. Digər tərəfdən, anası ona böyüklük, haqq və xüsusilik hissi aşılayırdı.

Psixoloqlar iddia edirlər ki, bu daxili qarşıdurma reaktiv narsissizmə gətirib çıxara bilər ki, burada kövrək özünə hörmət şişirdilmiş üstünlük fantaziyaları tərəfindən dəstəklənir.

Onun hakimiyyətə gəlişində bu yaralar fəlakətli oldu. Hitler özünü yalançılarla əhatə etdi, dissidentlərə qarşı sıfır dözümlülük nümayiş etdirdi və sarsılmaz sədaqət tələb etdi.

Psixoloq onun “xroniki narsisistik qəzəb” adlanan erkən psixoloji travmalar nəticəsində yaranan qəzəbinin konturlarını cızır. Bu özünü tam hiss etmək üçün hökmranlıq etməyə çalışan dərin yaralı bir şəxsin xarakterinə uyğun gəlir.

2. Vladimir Putin

Vladimir Putinin erkən həyatı Hitlerinki ilə eyni emosional mövzuların çoxunu əks etdirirdi. O, 1952-ci ildə müharibədən sonrakı Leninqradda (indiki Sankt-Peterburq) anadan olub və itkidən əziyyət çəkən ailədə olub. Hitler kimi, valideynləri də ondan əvvəl iki oğlunu itirmişdilər.

Onun atasının yaralı müharibə veteranı, kobud, emosionallıqdan uzaq və fiziki zorakılıq göstərən biri kimi təsvir edilir. Anası isə əksinə, azsaylı istilik və rahatlıq mənbələrindən biri idi.

Hitlerdə olduğu kimi, soyuq ata və tərbiyəli ananın bu balanslaşdırma dinamikası (bir daha onun “əvəzedici uşaq” statusu ilə birləşir) təhlilin əsasını təşkil edirdi.

Putin də yoxsulluq içində böyüyüb. O, müharibə və çətinliyin xarabalıqları ilə əhatə olunmuşdu: hökmranlıq və sərtliyin tüğyan etdiyi bir məhəllə onun xarakterinin formalaşmasında əvəzsiz rol oynayıb. Güc və sağ qalma ilə bağlı bu ilk dərslər ona həmişə yenilməz görünmək ehtiyacını aşılamış ola bilər.

Putin ifrat kişi şücaətinin səhnələşdirilmiş nümayişləri ilə tanınır: dərin dənizə tullanma, ovçuluq, at sürmə, cüdo, vəhşi təbiətdə sinəsi çılpaq macəralar. Psixoloqlar bunları kompensasiyaedici davranışlar kimi şərh edirlər – bu uşaqlıqda çox arzuladığı hökmranlığı həyata keçirmək cəhdləridir.

Psixoloqların fikrincə, onun siyasi üslubu oxşardır: media üzərində sərt nəzarət, fərqli fikirlərə dözümsüzlük və iddialı xarici siyasət.

Bunlar emosional etibarsızlığa əsaslanan reaktiv narsissizmin əlamətləridir: “Putinin siyasi üslubu bilavasitə onun özünəməxsus psixoloji kimyasının nəticəsidir. Başqa sözlə, Putinin rəhbərliyi həm də narsist siyasi liderlikdir və onu valideynlərindən asılı olmayaraq qiymətləndirmək olmaz”.

3. Donald Tramp

Donald Trampın tərbiyəsi Amerika kapitalizminin obyektivindən süzülsə də, oxşar psixoloji xüsusiyyətləri paylaşır. 1946-cı ildə Nyu-Yorkun Queens şəhərində anadan olub, o, güc və uğurun hər şey olduğu bir ailədə böyüyüb.

Onun atası Fred Tramp çox uğurlu daşınmaz əmlak maqnatı idi. Tələbkar, emosional cəhətdən uzaq və yalnız uğura diqqət yetirirdi. Tramp onu “sərt” insan kimi təsvir edib. Məlumata görə, anası Məryəm mehriban idi, lakin tez-tez xəstələnirdi və bu, inkişafının mühüm mərhələlərində onu emosional cəhətdən çox uzaqlaşdırırdı.

13 yaşında Donald atasının “kobud” davranışına cavab olaraq qəfildən hərbi məktəbə göndərildi.

Tramp bunu açıq şəkildə formalaşdıran bir təcrübə kimi qələmə verdi, lakin araşdırma bunu simvolik bir imtina kimi qiymətləndirdi. Tədqiqatda iştirak edən bir psixoloqun sözləri ilə desək, “Onun qardaşları və bacıları ailənin dəbdəbəsindən həzz almağa davam edərkən bu, gözdəndüşmə və ya cənnətdən qəfil qovulma idi”.

Trampın böyük qardaşı Fred alkoqolizmlə mübarizə apardı və gənc yaşlarında vəfat etdi. Trampın özü də bunun ona nə qədər dərin təsir etdiyini etiraf edib. Bu qəbul edilən uğursuzluq (və onun nəticələri) ailə mesajını gücləndirmiş ola bilər. Uğur sevgiyə və ya dəyərə aparan yeganə yoldur.

Psixoloq iddia edir ki, biz bu gün siyasi arenada bu emosional mövzuları görürük.

Psixoloqun fikrincə, Trampın mitinqləri, təxribatçı dili, tənqidə həssaslığı, kütlənin böyüklüyü və mediada işıqlandırmaya meylliliyi – bunlar müdafiə əzəmətindən irəli gələn şəxsiyyətin əlamətləridir.

Psixoloq Trampın heyranlıq tələb etdiyinə inanır və ehtimal ki, hər hansı bir kiçik şeyi ekzistensial təhlükə kimi şərh edir.