2001-ci il sentyabrın 11-də Nyu-Yorkdakı Dünya Ticarət Mərkəzinin Əkiz Qüllələrinə və Vaşinqtonda Pentaqona qarşı törədilən terror aktlarından 23 il sonra dünyanın əhəmiyyətli bir hissəsində müsəlmanlara və İslam dininə qarşı qərəz, ayrı-seçkilik və hətta düşmənçilik zorakılıqla birləşdirilir.

İslamofobiya necə yaranıb?

Müsəlmanlara və İslama qarşı bugünkü düşmənçiliyin, yəni islamafobiyanın mənşəyi 2001-ci ildən çox əvvələ gedib çıxır. İslam cəmiyyətlərinin 8-ci əsrdə xristianlarla qarşılaşdığı vaxtdan 12-14-cü əsrlərdəki səlib yürüşlərinə qədər Qərbdə İslama və müsəlmanlara qarşı qərəzli münasibəti ehtiva edən qorxu və düşmənçilik inkişaf edib.

Əndəlüsün fəthi zamanı və Osmanlı İmperatorluğunun Avropanın şərqində hökmranlıq etdiyi dövrdə İslama qarşı qərəz, xurafat və böhtan üzərində qurulan düşmənçiliyin həm ictimai, həm də siyasi əsasları qoyuldu. Antisemitizm Qərbin düşüncə dünyasında yaranmış islamofobiyanı iki Dünya Müharibəsi arasında əvəz etsə də, 1979-cu ildə İranda baş verən inqilab, Avropada milyonlarla müsəlman “qonaq” işçi və 1991-ci ildə Sovet İttifaqının dağılması müsəlmanlara və İslama nifrətin yüksəlişinə səbəb oldu.

1973-cü il Neft Böhranından sonra Avropada yaşanan iqtisadi problemlər müsəlmanların təcridini artırdı. Nəticədə 1980-ci ildə Almaniyada ilk dəfə Türkiyə vətəndaşı neonasistlər tərəfindən öldürülüb. Xüsusilə Almaniyada müsəlmanlara qarşı qətl və terror fəaliyyətləri hər il artmaqda davam edir, müsəlmanların qaldığı evlər və qaçqın düşərgələri yandırılırdı.

90-cı illərdə baş verən Çeçenistan və Bosniya müharibələri də Qərbin İslama qarşı düşmənçiliyinin artmasında mühüm rol oynadı. Bundan əlavə, çoxbloklara çevrilən beynəlxalq münasibətlər qloballaşmaya səbəb oldu, inkişaf etməkdə olan müsəlman ölkələrindən Qərb ölkələrinə əmək və tələbə miqrasiyası əhəmiyyətli dərəcədə artdı. Bu artımla daha içəriyə dönük olan xristian cəmiyyətləri yalnız mediadan və tarix kitablarından qərəzli bildikləri müsəlmanlarla birlikdə yaşamağa başladılar. Bu prosesdə “İslamın xəncəri” (1979), “Sivilizasiyaların toqquşması” (1996) kimi əsərlər və müsəlmanları hücumçu və terrorçu kimi göstərən video oyunlar və filmlər istehsal olunsa da, heç biri 11 sentyabr hadisələri qədər təsirli olmadı. 2001-ci il terror hücumu bugünkü İslamofobiyanın yaranmasında sonradan siyasətçilər, ziyalılar, alimlər və media tərəfindən həyata keçirilən müntəzəm anti-İslam çıxışları qədər təsirli olmadı.

İslamofobiya bütün dünyaya ixrac edildi

ABŞ-ın o zamankı prezidenti Corc Uoker Buş 11 sentyabr hücumlarından sonra etdiyi çıxışda terrora qarşı qlobal müharibə elan etdiklərini və bu müharibəni Səlib yürüşlərinə bənzətdiklərini bildirmişdi. Beləliklə, Buş yüzlərlə illik qərəz, nifrəti üzə çıxardı. Buş “Terrora qarşı müharibə” adı altında öz doktrinasını bütün dünyaya diktə etməyə çalışırdı. Doktrinaya görə, bütün ölkələr “terrorizm”lə mübarizədə ABŞ-ı dəstəkləməyə məcbur olublar.

Beləliklə, ABŞ ilə “terrorçu” kimi təqdim edilən müsəlmanlar arasında dünya miqyasında “müharibə” başladı. ABŞ ilk dəfə 2001-ci ildə Əfqanıstanı, 2003-cü ildə isə İraqa daxil olub. Bu ölkələrdə və ətraf bölgələrdə səlahiyyət boşluqları səbəbindən yaranan yeni terror təşkilatları qlobal miqyasda fəaliyyətlər həyata keçirib. Fəaliyyətlərini İslam dövləti qurmaq adı altında həyata keçirdiklərini bəyan edən bu təşkilatların hərəkətləri və çıxışları ABŞ və Avropa dövlətləri tərəfindən asanlıqla mənimsənilib, “İslam terroru” anlayışı populyarlaşdırılıb və müsəlmanlar zorakılıq edən və insan haqlarına və demokratiyaya düşmən olan terrorçular kimi təqdim edilib. Bundan əlavə, 2008-ci ildə orta təbəqənin maliyyə böhranı dünyada islamofobiyanın artmasına səbəb olub.

Avropa və ABŞ cəmiyyətlərinin əhəmiyyətli bir hissəsi yaşadıqları iqtisadi problemlərin əsas səbəbi kimi müsəlman mühacirləri və elitaların hakim olduğu demokratik qurumları görürdü. Cəmiyyətlər ifrat sağçı ideyalara və partiyalara dəstəyini günü-gündən artırıb.

Avropanın ideoloji spektrində, demək olar ki, bütün partiyalar və qeyri-hökumət təşkilatları (QHT) sağdan sola oxşar diskursları qəbul edir, mərkəzi mövqelərini itirir və marginallaşır. İslamofobiyanın eynisi olaraq mediada müsəlmanlara qarşı cizgi filmləri və nifrət ifadələri, Qurani-Kərimin yandırılması halları artır, zorakılıq və terror aktları da artmaqdadır. Ən çox müsəlman olan Avropa ölkələrindən biri olan Almaniyada 2001-ci ildə müsəlmanlara qarşı 980, 2008-ci ildə 1113, 2015 və 2016-cı illərdə müvafiq olaraq 1485 və 1698 zorakılıq hadisəsi baş verib. Eyni illərdə ifrat sağçı motivli cinayətlərin sayı 2001-ci ildə 14 min 725, 2008-ci ildə 20 min 422, 2015 və 2016-cı illərdə müvafiq olaraq 22 min 960 və 23 min 555 olub. Oxşar vəziyyət, 2017-ci ildə 24 min olan ifrat sağçı qruplara qoşulma potensialı olan insanların sayının 2021-ci ildə 33 min 900 nəfərə yüksəlməsidir.

Bununla belə, İslama qarşı tarixi düşmənçilikdən başqa, Avropa və ya ABŞ kimi Qərb dünyası islamafobiyanın artdığı yeganə region deyil. ABŞ “Terrorla Müharibə” diskurusu ilə İslamofobiyanı dünyanın bütün ölkələrinə ixrac etməyi bacarıb. Myanmada rohincalara, Hindistanda müsəlmanlara, Çində uyğurlara qarşı törədilən vəhşiliklər, Almaniya, Kanada, Şri-Lanka və Yeni Zelandiyada yaşayan müsəlmanlara və məscidlərə qarşı törədilən terror aktlarında Qərbin qeyd-şərtsiz dəstəyi görünür.