Britaniyanın “The Telegraph” qəzeti ABŞ-ın müdafiə naziri Pit Heqsetin ölkəsinin müttəfiqləri ilə “tarazsız münasibətlərə” daha dözməyəcəyi və NATO üzvlərini müdafiəyə daha çox xərcləməyə çağırması ilə bağlı şərhlərinə cavab olaraq Avropanın Rusiyaya qarşı müdafiə qabiliyyəti məsələsini gündəmə gətirib.

“Avropanın təhlükəsizliyini qorumaq NATO-nun Avropa üzvləri üçün öhdəlik olmalıdır və bunun bir hissəsi olaraq, Avropa Ukraynaya yardımın əsas hissəsini təmin etməlidir”, – Heqset bu sözləri Brüsseldə NATO müdafiə nazirlərinin görüşündə deyib.

Hegset, ABŞ-ın ilk növbədə Avropanın təhlükəsizliyinə diqqət yetirmədiyini və qitənin müdafiə xərclərini iki dəfədən çox artırması lazım olduğunu söyləyib.

Amerikanın hərbi və iqtisadi gücü 75 ildən artıqdır ki, Avropanın təhlükəsizliyini təmin edir. NATO vəd edir ki, Avropalı üzvlərinə hücum edən hər kəs dünyanın ən güclü hərbi mövcudluğu ilə qarşılaşacaq. Bu zəmanətli müdafiə Avropa ölkələrinə Vaşinqtonun onları dəstəklədiyinə əmin olaraq öz təhlükəsizliklərinə etinasızlıq göstərməyə imkan verib.

ABŞ-ın bu müdafiəsi Soyuq Müharibə dövründə ən yüksək həddə çatmışdı. Həmişə ABŞ zabitinin rəhbərlik etdiyi NATO-da hələ də ABŞ dominantlıq edir.

Avropada 100 mindən çox hərbi qulluqçusu olan ABŞ-ın ən azı 25 əsas bazası var. Bu mövcudluğu 1,3 milyon əsgər və 800,000 ehtiyatda olan ABŞ ordusunun qalan hissəsi dəstəkləyir.

ABŞ-ın hərbi büdcəsi dünyanın ən böyük büdcəsidir. Bu, dünya üzrə ümumi hərbi xərclərin təxminən 40 faizini təşkil edir ki, bu da ən yaxın rəqibi Çindən üç dəfə çoxdur.

ABŞ geri çəkilsə, zəif tərəflər harada olacaq?

ABŞ o qədər dominantdır ki, digər ölkələr təbii olaraq onun liderliyindən geri qalır.

Heç bir ölkə bu boşluğu doldurmağa və Avropanın müdafiəsinə rəhbərlik etmək məsuliyyətini öz üzərinə götürməyə kifayət qədər güclü deyil. Strateji qərarlar Böyük Britaniya, Fransa və Almaniya kimi bir qrup Avropa ölkəsi tərəfindən qəbul edilməlidir. Amma bu ölkələrin çox fərqli prioritetləri və ideyaları var və fikir ayrılığı üçün böyük potensial var.

Heç bir başqa ordu ABŞ kimi böyük miqyasda döyüşə bilməz.

Soyuq Müharibənin bitməsindən bəri ABŞ-ın himayəsində olan bir çox Avropa ordusu ixtisar edilib və böyük münaqişələr üçün deyil, kiçik, qısa əməliyyatlar üçün nəzərdə tutulub. Onların geniş qabiliyyət spektri ola bilər, lakin bu qabiliyyətlər dayazdır və uzun müddət davam edə bilməz.

ABŞ-ın təmin etdiyi təkcə silah və əsgərlər deyil. NATO öz qüvvələrini dəstəkləmək və onları vahid ittifaqa inteqrasiya etmək üçün ABŞ-ın hərbi biliyinə, texnikasına və təcrübəsinə güvənir.

Bu alətlər kəşfiyyat və logistikadan tutmuş müşahidə və erkən xəbərdarlıq, hərbi peyklərdən tutmuş təyyarələrin daşınması və yanacaq dolduran tankerlərə, havadan müşahidə təyyarələri və pilotsuz uçuş aparatlarına (PUA) qədər müxtəlifdir.

Məsələn, NATO-nun Əfqanıstandakı missiyasında Avropa ölkələri təchizat, daşınma və kəşfiyyat məlumatlarında böyük ölçüdə ABŞ-a güvənməli idilər.

Kral Birləşmiş Xidmətlər İnstitutunun (RUSI) Avropa təhlükəsizliyi üzrə baş elmi işçisi Ed Arnold bildirib ki, Avropa hələ bu boşluqları doldura bilməz: “Bu çatışmazlıqlardan bəziləri düzəldilə bilər, lakin bu, çox pul və çox vaxt tələb edir. Avropalılarda bunların heç biri yoxdur”.

Heqset Avropa ölkələrinin NATO-ya müdafiə xərclərini ÜDM-in 2 faizindən 5 faizinə qədər artırmasını istəyir.

Avropa liderləri bunun bəzilərinin baş verdiyini deyirlər. NATO keçən həftə qeyri-üzv ölkələrin xərclərinin 2024-cü ilə qədər beşdə bir artacağını açıqladı.

Baltikyanı ölkələr və Polşa kimi Rusiya tərəfindən xüsusilə təhdid hiss edən NATO üzvləri yenidən silahlanır və Varşava ÜDM-in 4 faizindən çoxunu müdafiəyə xərcləyir. Amma motivasiya və aydın strateji istiqamət olmadan pul kifayət etmir.

Almaniya 2022-ci ildə məhv edilmiş qüvvələrini modernləşdirmək üçün fond yaradacağını elan edib.

Bəs nüvə silahları?

İngiltərə və Fransanın öz nüvə arsenalları var. Digər tərəfdən, ABŞ NATO-nun silah paylaşma proqramı çərçivəsində yerləşdirilməsi və saxlanması üçün Belçika, Almaniya, İtaliya, Hollandiya və Türkiyəyə nüvə silahı verib.

ABŞ-ın Avropadakı mövqeyi dəyişərsə, nüvə qarşısının alınmasına nələrin baş verəcəyini aydınlaşdırmaq prioritet olacaq, lakin ekspertlər nüvə siyasətinin dəyişəcəyinə inanmırlar.

Tramp ciddidir?

Tramp administrasiyası sabitliyi pozmaq və ya danışıqlar aparmaq üçün təhdidlər etmək və sonra geri çəkilmək üçün bir reputasiyaya sahib ola bilər, lakin Heqsetin şərhlərinin heç biri Avropa liderlərini təəccübləndirməməlidir.

“Bunun blef olduğunu düşünmək ağılsızlıq olardı. Məncə, bu dəfə vəziyyət ciddidir. Çünki Heqsetin sözləri aydın və birmənalı idi”, – deyə Arnold bildirib.

Vaşinqton illərdir ki, Avropanın təhlükəsizliklə bağlı maliyyəyə məsələsini qulaqardına vurmasından məyus olub. ABŞ-ın keçmiş prezidenti Barak Obama da Avropanın üzərinə düşəni etməməsindən şikayətlənib.

2011-ci ildə Müəmmər Qəddafi rejimini devirmək üçün Liviyaya müdaxilə edəndən bəri Vaşinqton Avropanın liderliyi öz üzərinə götürməsinin vaxtının çatdığını bildirmişdi.

İndi sual budur ki, Avropa qitənin müdafiəsinə necə rəhbərlik edəcək? Yoxsa Vaşinqton kənara çəkilərək baş verənləri oturub izləyəcəkmi?