Almaniyanın ABŞ-dən əlavə 15 ədəd “F-35” döyüş təyyarəsi almağa hazırlaşması, Qərb dünyasında silahlanma balansının və strateji müstəqillik debatlarının yenidən gündəmə gəlməsinə səbəb olub. Vaxt.az-ın təhlilinə görə, bu qərar, həm NATO daxilindəki dinamiklərə, həm də Almaniyanın Avropa İttifaqı çərçivəsində liderlik ambisiyalarına ciddi təsir edə bilər.

Yeni sifariş: 50 “F-35”lik hava donanması

Almaniya artıq 35 ədəd “F-35” sifariş etmişdi. İndi isə bu sayın 50-yə çatdırılması planlaşdırılır. ABŞ istehsalı “Lockheed Martin” “F-35” təyyarələri, yüksək texnoloji xüsusiyyətləri ilə həm modern hava hücumu qabiliyyəti, həm də nüvə silahı daşımaq imkanlarına görə fərqlənir. Xüsusilə NATO daxilində ABŞ-ın taktiki nüvə silahlarını daşıya biləcək yeganə Avropa platforması olmaq, bu təyyarələri Almaniya üçün strateji olaraq əvəzolunmaz edir.

Almaniyanın bu addımı, ABŞ Prezidenti Donald Trampın "ədalətli müdafiə yükü bölgüsü" tələbinə cavab olaraq qiymətləndirilə bilər. NATO ölkələri müdafiə xərclərini ÜDM-nin 2 faizinə çatdırmağa söz veriblər, lakin ABŞ bu hədəfi az sayda ölkənin yerinə yetirdiyini bildirərək, daha çox təzyiq göstərməkdədir.

ABŞ-la gizli söhbətlər və yaranan gərginlik

“Politico”ya görə, Berlin ilə Vaşinqton arasında gedən gizli danışıqlarda “F-35”lərin əlavə alımı məsələsi əsas mövzulardan biri olub. Həftəyə Almaniyanın Müdafiə Naziri Boris Pistoriusun Vaşinqtona səfəri gözlənilir. Səfər zamanı həm “F-35”lər, həm də “Patriot” hava müdafiə sistemlərinin təchizatı müzakirə ediləcək. Bu isə ABŞ-Almaniya müdafiə əlaqələrinin dərinləşməsinə işarə edir.

Almaniya Müdafiə Nazirliyi hələlik əlavə təyyarə alımına dair plan olmadığını bildirsə də, siyasi səviyyədə qərarın artıq verildiyi ehtimal olunur. Hökumət daxilində bu istiqamətdə konsensus formalaşdığı görünür.

Avropanın müdafiə müstəqilliyi sual altında

Almaniya əvvəllər Gələcəyin Müharibə Hava Sistemi (FCAS) layihəsi çərçivəsində Fransa və İspaniya ilə birgə yeni nəsil döyüş təyyarələrinin hazırlanmasını planlaşdırırdı. Bu layihə, Avropanın ABŞ-dən texnoloji asılılığını azaltmaq məqsədi daşıyırdı.

Lakin son məlumatlara görə, Fransa ilə Almaniya arasında layihədə iş bölgüsü və gəlir paylaşımı mövzusunda ciddi anlaşılmazlıqlar yaranıb. Fransanın layihənin 80 faizini idarə etmək istəməsi, Berlinin müqaviməti ilə qarşılanıb və FCAS platformasının gələcəyi qeyri-müəyyənləşib.

Nəticədə, Almaniya, ABŞ-dən “F-35” almaqla Avropa müdafiə müstəqilliyi ideyasından faktiki olaraq uzaqlaşmış olur. Bu isə Avropa Birliyi daxilində tənqidlərə yol açır.

“Tornado"ların əvəzlənməsi və nüvə daşıyıcı rollar

“F-35”lər Almaniyada hazırda istifadə edilən, lakin texnoloji baxımdan köhnəlmiş “Tornado” təyyarələrini əvəz edəcək. “Tornado”lar, ABŞ taktiki nüvə silahlarını daşımaq üçün nəzərdə tutulmuş yeganə platformadır. Bu baxımdan “F-35”lərin təchizatı, Almaniyanın NATO daxilində nüvə çəkindiricilik rolunu davam etdirməsi üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.

“Tornado” donanması 1980-ci illərdən bəri Almaniya Hərbi Hava Qüvvələrində xidmət göstərir. Əvəzləyici platforma məsələsində gecikmə, həm NATO-nun kollektiv müdafiə planlarına, həm də Avropa təhlükəsizlik arxitekturasına risk yarada bilərdi. Berlin bu boşluğu vaxtında “F-35”lərlə doldurmaq qərarına gəlib.

Merz hökumətinin yeni müdafiə konsepsiyası

Almaniya Baş naziri Fridrix Merz, “Bundeswehr”i (Alman ordusu) “Avropanın ən güclü ordusu” halına gətirmək hədəfi qoyub. Bu məqsədlə müdafiə büdcəsi artırılıb, texnoloji modernləşməyə və NATO ilə koordinasiyaya xüsusi önəm verilir. Merz, Federal Məclisdə çıxışı zamanı, əgər AfD və Sol Partiya kimi populist qüvvələrin xəttini izləsəydilər, NATO-nun dağılacağını iddia edib.

Bu ifadə, yalnız daxili siyasətə deyil, həm də NATO daxilində ABŞ-a loyal mövqe sərgiləmək niyyətinin göstəricisidir. ABŞ təzyiqləri, Rusiyadan gələn təhlükələr və Fransa ilə FCAS mübahisələri fonunda Berlin, yenidən Vaşinqton xəttinə yaxınlaşır.

Siyasi ehtimallar və qlobal təsirlər

Almaniyanın bu silahlanma planları bir neçə məsələni gündəmə gətirir: NATO daxilində güc balansı dəyişir – ABŞ silahlarına artan bağlılıq, Avropa üçün strateji muxtariyyəti zəiflədir.

Fransa ilə gərginlik dərinləşə bilər – FCAS layihəsi çökərsə, Avropa daxilində müdafiə texnologiyasında inteqrasiya çətinləşə bilər.

Rusiyaya mesaj verilir – Almaniyanın silahlanma planı Moskvanın təhdidlərinə qarşı konkret cavab kimi qəbul ediləcək.

***

Almaniyanın əlavə “F-35”lərlə hava donanmasını gücləndirməsi, Avropa təhlükəsizliyi baxımından ciddi geosiyasi mesajdır. Lakin bu addım Avropa müdafiə sənayesində çatlaqlara, ABŞ asılılığının artmasına və NATO daxilində fərqli strateji prioritetlərin önə çıxmasına səbəb ola bilər.