ABŞ cəmiyyəti noyabrın 5-də keçiriləcək prezident seçkilərinə gün sayarkən, sorğular Demokratlar Partiyasının namizədi Kamala Harris ilə Respublikaçılar Partiyasının namizədi Donald Tramp arasında gərgin rəqabətin olduğunu göstərir. Kampaniya ianələrinə nəzər salsaq, Harrisin Trampdan açıq üstünlüyü var. Partiyaların ümumi ianə məbləği 1,5 milyard dolları keçib. Respublikaçılar 468 152 242, Demokratlar bundan iki dəfədən də artıq 1 004 978 132 dollar toplayıb.

Harrisin iyul ayında prezidentlik yarışında iştirakı demokratlara əhəmiyyətli təkan verib. Avqust ayında Harrisin kampaniyası 361 milyon dollar, Trampın kampaniyası eyni dövrdə yalnız 130 milyon dollar toplaya bildi. Siyasi Fəaliyyət Komitələri (SAKK) və Super PAC-lara baxdıqda çox fərqli mənzərə görürük. Harrisi dəstəkləyən Super PAC-lar 273 milyon dollardan çox toplasa da, Trampı dəstəkləyən Super PAC-ların topladığı ianələr 310 milyon dolları keçib.

Kampaniya necə maliyyələşdirilir?

ABŞ-da kampaniyanın maliyyələşdirilməsi prosesinə Federal Seçki Komissiyası (FEC) nəzarət edir. Fərdi donorlar namizədə maksimum 3300, PAC-lara isə 5000 dollara qədər ianə verə bilərlər. Super PAC-lar qeyri-məhdud miqdarda ianə toplaya və xərcləyə bilər, lakin onlar namizədlərin kampaniyaları ilə birbaşa əlaqələndirə bilməzlər. Kampaniya maliyyəsinin ən mübahisəli elementi olan “qaranlıq pul”, yəni donorları açıqlanmayan xərclər möhtəkirliyə açıq mövzu olmaqda davam edir.

ABŞ seçki sistemi namizədlərin böyük kampaniya büdcələrinə ehtiyac duyduğu struktur üzərində qurulub. Bu, pul, lobbi qrupları, siyasətçilər və siyasi qərarlar arasındakı əlaqəni ayrılmaz və bütöv edir. Xüsusilə, 2010-cu ildə Ali Məhkəmənin “Citizens United v. FEC qərarı şirkətlərə, həmkarlar ittifaqlarına və digər təşkilatlara qeyri-məhdud seçki xərclərini xərcləməyə icazə verdiyindən, seçki xərcləri astronomik səviyyəyə çatıb və 2020-ci il seçkisi 14 milyard dolları keçərək tarixdə ən bahalı seçki olub.

Pulun və tələblərin gücü

2024-cü il prezident seçkilərində kapital sahibləri və lobbi qrupları Super PAC-lar və “qaranlıq pullar” vasitəsilə namizədlərin siyasətlərini öz maraqlarına uyğun istiqamətləndirə bilərlər. Bunun ən bariz nümunəsi, “”X hesabında yarışda qalacağını və Trampı məğlub edəcəyini bildirməsinə baxmayaraq, maliyyə dəstəyi təhdidləri və sonrakı ictimai təzyiq səbəbiylə bir neçə saat sonra namizədliyini geri götürən prezident Co Bayden ola bilər.

Bayden kampaniya ianələrinin əksəriyyətini 2000 dollardan çox böyük ianələrdən və Super PAC-lardan təmin etdi. Trampla müqayisədə kiçik ianə toplamaqda problem yaşasa da, böyük donorların dəstəyi ilə kampaniyasını davam etdirən Bayden, 27 iyun prezident seçkiləri ilə bağlı uğursuz müzakirələrdən sonra böyük şirkətlərin və lobbi qruplarının reaksiyasını çəkib. Nəhayət, Bayden praymerizlərdə aldığı 3800-dən çox nümayəndənin dəstəyinə baxmayaraq, yarışdan geri çəkilməli oldu.

Yarışdakı digər tanınmış adları da araşdırmaq vacibdir. Harris və Trampdan sonra ən çox ianə toplayan ad Trampın Respublikaçıların praymerizlərindəki rəqibi Nikki Heylidir. Heylinin kampaniya ianələrinin təxminən 49 faizi 2000 dollardan çox töhfələr və Super PAC-lərdən gəlib. Demokratların praymerizindən çəkilən kiçik Robert Kennedi müstəqil namizəd oldu və bu yaxınlarda Trampı dəstəklədiyini açıqladı. maliyyəsinin təqribən 38 faizini Respublikaçı Ronald Reyqan dövrünün müşaviri Qeyvin de Beker kimi varlı dəstəkçilərindən aldı. Heylinin praymerizdə Trampa qalib gələrək Respublikaçı namizəd olması, Kennedinin isə kritik ştatlarda Baydenin səslərini oğurlayaraq respublikaçılara üstünlük qazandırması fərqli maraq qruplarını həyəcanlandırdı və bu namizədlərə kiçik ianələr deyil, böyük maraq qrupları tərəfindən dəstək verildi.

Kampaniya ianələrində lobbilərin ən mühüm motivasiyası, dəstəklədikləri namizədlər seçildikdə maraqlarını qoruyacaq siyasətlərin həyata keçirilməsini təmin etməkdir. Trampın sərt immiqrasiya siyasəti texnologiya və kənd təsərrüfatı sektorlarında xarici işçilərdən asılı olan bir çox şirkətləri təhdid edir. Onun prezidentliyi dövründə H1-B vizaları kimi proqramlara qoyulan məhdudiyyətlər bu sektorlarda işçi çatışmazlığına səbəb oldu. Bu səbəbdən, ianələr üçün Demokratların daha mülayim immiqrasiya siyasətlərinə müraciət edən şirkətlər də var. Digər tərəfdən Trampı dəstəkləyən şirkətlər də var ki, o, indiki 21 faizdən 15 faizə qədər maksimum korporativ vergi dərəcəsini azaldacaq.

Kiçik donorlar – ictimai dəstəyin göstəricisi

Kampaniya ianələri ilə bağlı ən vacib məqam kiçik və fərdi ianələrin araşdırılmasıdır. Bu ianələr ictimai dəstəyin ən mühüm göstəricisi ola bilər. Kiçik donorlar Trampın seçki kampaniyası ianələrinin 31,6 faizini, Harrisin isə 42,13 faizini təmin ediblər.

Trampın üzləşdiyi hüquqi problemlər onun kampaniyasını “dərin dövlət” sui-qəsdi üzərində qurmasına səbəb olub. Bu rəvayət Trampın əsası ilə böyük rezonans doğurdu və məhkəmə prosesləri ilə eyni vaxtda fərdi ianələrdə əhəmiyyətli artım müşahidə edildi. Aprel ayında baş verən “Hush Pay” davasından sonra, may ayında Trampın kampaniya ianələrinin yalnız 4 faizi böyük donorlardan, 30 faizi isə 200 dollardan aşağı olan kiçik ianələrdən ibarət olub.

Demokratlar tərəfində, fərdi ianələr Kamala Harrisin namizədliyi ilə sürət qazandı. Harris avqust ayında ianələrinin üçdə ikisini ilk dəfə donorlardan aldı, ümumi ianələrinin əksəriyyəti 200 dollardan az olan kiçik məbləğlərdən gəldi. Bu, demokratların bazalarını genişləndirmək və yeni seçicilərlə əlaqə qurmaq strategiyasının uğurlu olduğunun göstəricisidir. Seçkilərə günlər qalmış, görünən və gizli pul axınının 2024-cü il seçkilərinin nəticələrini formalaşdırmağa davam edəcəyi, seçkidən sonra kampaniyanı maliyyələşdirənlərin tələblərinin ön plana çıxacağı şübhəsizdir.