Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski Tramp administrasiyasının yeni kritik minerallar sazişi təklif etdiyini açıqlayıb. İngilis mətbuatı ilk variantdan çox daha əhatəli olduğu deyilən yeni razılaşma sənədlərini əldə etdiyini açıqladı. Britaniya mediası Trampın “19-cu əsr” müqaviləsi ilə Zelenskinin başına silah dayadığını bildirib.

ABŞ prezidenti Donald Tramp 3 ildir davam edən Rusiya-Ukrayna müharibəsi zamanı Ukraynaya etdikləri yardım müqabilində ölkənin təbii minerallarını götürmək istəyib.

Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski minerallar sazişini imzalamaq üçün Ağ Evə gedib. Lakin Ağ Evdə keçirilən görüşdə dünyanı heyrətə salan Tramp-Zelenski qarşılaşmasından sonra razılaşma dayandırılıb.

ABŞ nümayəndə heyətinin müharibəni bitirmək üçün Ər-Riyadda həm Rusiya, həm də Ukrayna nümayəndə heyətləri ilə görüşündən sonra Zelenski ABŞ-ın yeni razılaşma təklif etdiyini açıqlayıb.

ABŞ-ın son təklifini “böyük və hərtərəfli müqavilə” kimi xarakterizə edən Tramp, minerallar sazişinin tezliklə imzalanacağını gözlədiyini söylədi.

***

Britaniyanın “The Telegraph” qəzeti ABŞ-ın Ukraynaya təklif etdiyi “böyük və hərtərəfli” sazişin sənədlərini əldə edib.

Qəzet Trampın yenilənmiş razılaşma ilə Zelenskinin başına silah dayadığını, təhdid edərək təzminat tələb etdiyini və Ukraynanın neft və qaz kimi ehtiyatlarının yarısına, demək olar ki, bütün metallarına və infrastrukturunun böyük bir hissəsinə iddia etdiyini bildirib.

Qəzet vurğulayır ki, sazişin yekun variantının müasir dünyanın diplomatiya və dövlət münasibətləri tarixində heç bir ekvivalenti yoxdur.

Atlantik Şuranın enerji hüququ üzrə professoru Alan Rayli “müqavilədə zəmanətlər yoxdur. Heç bir müdafiə bəndi yoxdur. ABŞ heç nə irəli sürmür. Amerikalılar uzaqlaşa bilər, ukraynalılar gedə bilməz. Mən heç vaxt belə bir şey görməmişəm”, – deyib.

“The Telegraph”ın yazdığına görə, saziş Ukraynanı ABŞ sənayesi üçün resurs çıxarmaq üçün ştatına çevirmək məqsədi daşıyır və Tramp bunu hədəfləyir.

Müqavilə ABŞ və Rusiya arasında enerji tərəfdaşlığına uyğundur, eyni zamanda böyük həcmdə Rusiya qazını Avropaya qaytarmaq və ABŞ şirkətlərinə biznesdə böyük pay vermək məqsədi daşıyır.

Ukraynadakı bütün kritik minerallar, o cümlədən neft, təbii qaz və onun mayeləşdirilmiş forması, karbohidrogenlər, litium, titan, kobalt, alüminium, sink və 50 digər faydalı qazıntılar sazişin əhatə dairəsinə daxil edilib.

Müqaviləyə əsasən, Birləşmiş Ştatlar Ukraynada təbii sərvətlərlə bağlı infrastruktura, o cümlədən avtomobil yolları, dəmir yolları, boru kəmərləri, limanlar, terminallar, neft emalı zavodları və emal obyektləri də daxil olmaqla, lakin bununla məhdudlaşmayaraq nəzarət edəcək.

Razılaşmaya əsasən, ABŞ-Ukrayna Yenidənqurma İnvestisiya Fondu yenidən qurulacaq və beş nəfərlik direktorlar şurasından ibarət olacaq, lakin üç nəfər ABŞ tərəfindən seçiləcək.

“A” səhmləri adlanan səhmlər qızıl səhmlər olacaq və Ukrayna ABŞ-a ən azı 100 milyard dollar müharibə borcunu faizlə ödəyənə qədər səhmlərə dair bütün hüquqlar ABŞ-da olacaq.

Ukrayna yalnız “B” adlanan səhmlərə sahib olacaq və yalnız borclarını ödədikdən sonra səhm hüququnun 50 faizini alacaq. Ukraynada istənilən nazirlik və ya qurum səhmlərə yalnız iş saatlarında nəzarət edə biləcək. Eyni zamanda, ABŞ-ın Ukraynanın resurslarını digər ölkələrə satmasına veto qoymaq hüququ olacaq.

***

Avropanın böyük bir hissəsində qəzəb doğuran ilk layihələrdən qat-qat sərt olan müqavilə beynəlxalq hüquqşünaslar tərəfindən yırtıcı və neokolonialist kimi təsvir edilib.

“The Telegraph” yazır ki, bu sövdələşmə “19-cu əsrdə Avropa gücləri tərəfindən Çinə tətbiq edilən qeyri-bərabər müqavilələrin iyi gəlir”.

“Telegraph” sövdələşməni “qəddar” adlandırıb, professor Rayli bu müqavilənin AB üzvlüyünə uyğun olmadığını və bunun Trampın planının bir hissəsi ola biləcəyini bildirib. “Görəsən, əsl niyyət Zelenskini bu sövdələşmədən imtina etməyə məcbur etmək olub”, – deyə Rayli bildirib.