Azərbaycan və Suriyanın yeni hökuməti arasında son bir neçə ayda münasibətlərin yeni səhifəsi başlayıb. Tarixən Azərbaycan və Suriya xalqları bir - biri ilə qonşuluqda yaşamış və müəyyən müddətlərdə vahid geosiyasi məkanın aparıcı aktorları olmuşlar.

Bəşər Əsəd dövründə Suriyanın Türkiyə ilə münasibətlərinin soyuqluğu fonunda rəsmi Dəməşq heç bir məntiqi əsası olmayaraq Azərbaycanla münasibətləri korlamış, onlar üçün heç bir önəm daşımayan Ermənistana siyasi dəstək verib (hərçənd Suriyanın son 15 ildə dövlət kimi mövcudluğu sual altında idi).

2024-cü ilin sonunda B.Əsədin ölkədən qaçmasından sonra Dəməşqdə yeni siyasi elitanın hakimiyyətə gəlməsindən sonra  iki ölkə arasında əlaqələrinin yenidən qurulması və dərinləşdirilməsi gündəmdədir.

Bu günlərdə Baş nazirin müavini Samir Şərifovun rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti Suriyada səfərdədir. Bu gün Suriya Ərəb Respublikasının keçid dövrü Prezidenti Əhməd Əl Şaraa Baş nazirin müavini Samir Şərifovun rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətini qəbul edib.

Məlumdur ki, 44 günlük müharibədən sonra regional əməkdaşlıq, qlobal Cənub ölkələri ilə münasibətlərin genişləndirilməsi Azərbaycanın xarici siyasətində prioritetlər sırasında mühüm yer tutur. Suriya mövzusunda qardaş Türkiyə ilə koordinasiya və panislamist diplomatiyanın gücləndirilməsini də nəzərə alsaq Azərbaycanın Suriyanın və İraqın yerləşdiyi Yaxın Şərq ilə Avropa arasındakı bu vacib regiona diqqətinin artması təsadüfi deyil.

Tərəflər arasında münasibətlərdə bir neçə komponent üzrə işlər aparıla bilər:

1. Diplomatik

Səfirliklərin yenidən aktivləşdirilməsi və diplomatik missiyaların genişləndirilməsi. BMT, İƏT və Qoşulmama Hərəkatı çərçivəsində əməkdaşlıq.

2. İqtisadi əməkdaşlıq

Azərbaycan şirkətləri Suriyanın yenidənqurulmasında iştirak edə bilər. Bura tikinti, infrastruktur və enerji sahələri aiddir.

Kənd təsərrüfatı sektorunda da əməkdaşlığın perspektivliyi var . Xüsusilə, dərman və neft-kimya məhsulları.

Bu baxımdan yaxın gələcəkdə birgə biznes forumların təşkili istisna deyil.

3. Enerji və logistika

Enerji infrastrukturunun bərpasında yardım (elektrik, qaz təchizatı).

Azərbaycan-Türkiyə-Suriya nəqliyyat dəhlizi

Dəniz limanları vasitəsilə yüklərin tranziti (Bakı-Latakiya xətti).

4. Humanitar və təhsil sahəsində əməkdaşlıq

Suriyalı tələbələrin Azərbaycan universitetlərində təhsil alması.

Azərbaycanın Suriyada humanitar layihələrdə iştirakı (xüsusilə su, səhiyyə, təhsil sahələrində).

Mədəniyyət və İslam həmrəyliyi kontekstində ortaq layihələr.

5. Geosiyasi faktorlar, imkanlar və risklər.

Azərbaycan–Suriya əlaqələri İsrail–Türkiyə və İsrail–İran qarşıdurması fonunda xüsusi siyasi məna daşıyır. Bu kontekstdə tərəflərin maraqları, regional qüvvələr balansı, geosiyasi dinamika vacibdir.

Azərbaycan–Suriya münasibətləri, İsrail–İran və İsrail–Türkiyə qarşıdurması kontekstində qlobal və regional siyasətin mürəkkəb şaxələrini əks etdirir. Bakı, bu mürəkkəb geosiyasi mühitdə balanslı və praqmatik siyasət aparmaqla həm öz təhlükəsizlik maraqlarını qoruyur, həm də yeni diplomatik və iqtisadi fürsətlər yaradır.

Unutmaq olmaz ki, bu gün münasibətlərin inkişafı üçün yaranan yeni fürsətin həm də tarixi, mədəni əsasları var. Məsələni siyasiləşdirməmək üçün qədim Azərbaycan dövlətlərinin və hökmdarlarının Suriya ilə bu və ya digər şəkildə bağlılıqları üzərində dayanmasaq, təkcə mədəniyyət və ədəbiyyat sahələrinə toxunmaq kifayətdir ki, iki xalq arasında tarixi bağlılığı başa düşək.

Azərbaycan klassik ədəbiyyatının tanınmış simaları –Nizami Gəncəvi, Xaqani Şirvani, Füzuli və başqaları ərəb-islam dünyasının, o cümlədən Suriyanın intellektual dairələrində tanınırdılar və hazırda da tanınmaqdadırlar. Onların əsərləri Şamda, Bağdadda, Hələb və Qahirədə yayılıb, elmi-fəlsəfi mühitə təsir göstərib.

Bu gün də müasir Azərbaycan Suriyanın inkişafında özünəməxsus yer tuta bilər.

Xatırladım ki, Samir Şərifovun səfəri Azərbaycan və Suriya liderləri arasında Antalyada baş tutan görüşdə əldə edilən razılıq əsasında baş tutub. Aprelin 11-də Antalyada keçirilən IV Antalya Diplomatiya Forumu çərçivəsində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Suriyanın keçid dövrü Prezidenti Əhməd əl-Şaraa arasında baş tutan görüş, Cənubi Qafqaz və Yaxın Şərq regionlarında yeni geosiyasi reallıqlar fonunda mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Görüşün əsas məqamları və strateji əhəmiyyəti

1. Diplomatik münasibətlərin bərpası və səfirliyin yenidən açılması

Prezident İlham Əliyev, Suriyada baş verən dəyişiklikləri müsbət qiymətləndirərək Əhməd əl-Şaraa-nı təbrik etmiş və Azərbaycanın Dəməşqdəki səfirliyinin uzun fasilədən sonra yenidən fəaliyyətə başladığını elan etmişdir. Bu addım, iki ölkə arasında diplomatik əlaqələrin canlandırılması və qarşılıqlı etimadın bərpası baxımından əhəmiyyətlidir.

2. Suriyanın bərpasında Azərbaycanın iştirakı

Prezident Əliyev, Azərbaycanın Suriyanın enerji, infrastruktur və təhlükəsizlik sahələrində bərpa prosesində iştirak etməyə hazır olduğunu bildirmişdir. Bu, Azərbaycanın regionda təsirini artırmaq və iqtisadi əməkdaşlığı gücləndirmək niyyətini göstərir.

3. Üçtərəfli əməkdaşlıq təşəbbüsü: Azərbaycan–Suriya–Türkiyə

Görüş zamanı tərəflər, Azərbaycan, Suriya və Türkiyə arasında üçtərəfli əməkdaşlıq çərçivəsinin yaradılması imkanlarını müzakirə etmişlər. Bu təşəbbüs, regional sabitliyin və iqtisadi inteqrasiyanın gücləndirilməsi baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır.

4. Əhməd əl-Şaraanın Azərbaycana dəvəti

Prezident Əliyev, Əhməd əl-Şaraanı Azərbaycana rəsmi səfərə dəvət etmiş və bu dəvət məmnuniyyətlə qəbul olunmuşdur. Bu səfər, ikitərəfli münasibətlərin daha da inkişaf etdirilməsi və yüksək səviyyəli dialoqun davam etdirilməsi üçün mühüm platforma ola bilər.

Beləliklə, Azərbaycan xarici siyasətində son 5 ildə fəaliyyət və təsir arealının daha da genişləndirməyə davam edərək regional gücdən - proseslərə təsir etməyi bacaran beynəlxalq aktor kimi tanınır. Suriyada bir çox dövlətlərin proseslərdə sabitsizləşdirici mövqeyi fonunda Azərbaycanın apardığı siyasət vahid və sabit Suriya arealı üçün qiymətlidir.