Suriya kəşfiyyatının məxfi sənədləri 2012-ci ildə itkin düşən amerikalı jurnalist Ostin Taysın Bəşər Əsəd rejimi tərəfindən saxlanılaraq həbs edildiyini göstərirdi.

Mövzu ilə bağlı “tam məxfi” kəşfiyyat sənədləri BBC tərəfindən açıqlanıb. Sənədlər Taysın Əsəd dövründə həbsdə olduğunu təsdiqləyib. Keçmiş Suriya rəsmiləri də BBC-yə Taysın saxlanıldığını təsdiqləyiblər.

***

ABŞ administrasiyası daha əvvəl açıqlamalarında Taysın o zaman Suriya hökuməti tərəfindən saxlanıldığına inandıqlarını bildirsə də, Əsəd rejimi bunu təkzib etmişdi. Taysın necə saxlanıldığı barədə də məlumat verilməyib.

Ortaya çıxan kəşfiyyat sənədləri və Əsəd rejimində xidmət etmiş bir çox keçmiş məmurun ifadələri Taysın qaçırılmasından sonra başına gələnləri ortaya çıxarıb.

Müvafiq olaraq, Tays 2012-ci ilin avqustunda, 31 yaşından bir neçə gün sonra Suriyanın paytaxtı Dəməşq yaxınlığında yoxa çıxıb. Tays həmin vaxt sərbəst jurnalist kimi işləyirdi. Yeddi həftə sonra internetdə yayılan videoda amerikalı jurnalistin gözləri və əlləri bağlı, silahlı şəxslər tərəfindən tutularaq “İslama inancını bəyan edən” sözləri deməyə məcbur edildiyi əks olunub. Taysın “cihadçı qrup” tərəfindən qaçırıldığı güman edilsə də, analitiklər və Amerika rəsmiləri bunu şübhə altına almağa başladılar. Buna görə də, sözügedən video “səhnələşdirilə” bilərdi.

Taysın yoxa çıxmasına görə məsuliyyəti heç bir qrup və ya hökumət öz üzərinə götürmədi və o vaxtdan bəri ondan heç bir xəbər alınmayıb. Bu, onun harada olması ilə bağlı fərziyyələrə səbəb oldu.

***

BBC, bir il əvvəl Radio 4-ün podcast seriyası üçün başladılan araşdırmanın bir hissəsi olaraq mövzu ilə bağlı bəzi materialları əldə etdi. BBC-nin suriyalı araşdırmaçını kəşfiyyat müəssisəsinə müşayiət edərkən əldə etdiyi sənədlərdə Əsəd rejiminin Taysı saxladığına dair ilk dəlillər də ortaya çıxıb.

Suriya kəşfiyyatının müxtəlif bölmələri arasında yazışmaların olduğu və üzərində “Austin Tice” yazısı olan sənədlərin həqiqiliyi həm BBC, həm də hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən təsdiqlənib.

“Tamamilə məxfi” qeyd olunan sənədlərdən birində Taysın 2012-ci ildə Dəməşqdəki təcridxanada saxlandığı qeyd edilirdi. Digər mənbələr bunun Tahounehdə olduğunu bildirərkən, Suriyanın keçmiş yüksək rütbəli kəşfiyyat rəsmisi də Taysın yarımhərbi qrup tərəfindən saxlanıldığını qeyd edib.

***

BBC-nin əldə etdiyi məlumata görə, amerikalı jurnalist Dəməşqin Dərəyya rayonu yaxınlığında Əsədə sadiq paramilitar qüvvə olan Milli Müdafiə Qüvvələrində (NDF) saxlanılıb. Suriya rəsmisi BBC-yə Taysın ən azı 2013-cü ilin fevralına qədər orada olduğunu təsdiqləyib.

Taysın o zaman mədəsində problem olduğu və iki dəfə həkimlər tərəfindən müalicə olunduğu bildirilir. Qan analizi nəticəsində jurnalistin virus infeksiyası olduğu müəyyən edilib.

Taysın təcridxanasına baş çəkən və onu görən bir adam ona suriyalı məhbuslardan daha yaxşı rəftar edildiyini, lakin “kədərli göründüyünü, sevincin üzündən getdiyini” söyləmişdi.

Keçmiş NDF üzvü “Ostinin dəyərinin tanındığını” və onun ABŞ ilə diplomatik danışıqlarda “kart” kimi istifadə oluna biləcəyini düşündüyünü söyləmişdi.

***

Xəbərə görə, Tays saxlandığı yerdən qısa müddətə qaçıb və daha sonra tutulub. Tays iki dəfə Suriya hökumətinin kəşfiyyat zabiti tərəfindən dindirilib. Bu hadisənin 2012-ci ilin sonu və 2013-cü ilin əvvəli arasında baş verdiyi güman edilir.

2024-cü ilin dekabrında Əsəd rejimi süqut edən zaman ABŞ prezidenti Co Bayden Taysın hələ də sağ olduğuna inandığını demişdi. Jurnalistin anası Debra Tays də bildirib ki, “əhəmiyyətli mənbə” onlara Taysın sağ olduğunu və “yaxşı rəftar edildiyini” təsdiqləyib.

Lakin həbsxanalar boşaldıqdan sonra Taysın başına gələnlər açıqlanmayıb.

Tays həm də əvvəllər İraq və Əfqanıstanda xidmət etmiş keçmiş dəniz piyadası və Corctaun Universitetində hüquq tələbəsi idi. Tays 2012-ci ildə Suriyaya vətəndaş müharibəsini işıqlandırmaq üçün sərbəst jurnalist kimi gedib. Amerikalı jurnalistin taleyi hələlik məlum deyil.