Putin və Tramp arasında aparılan danışıqlar və onların konteksti təsir dairələrinin yenidən bölüşdürülməsində mümkün yeni mərhələni göstərir. Lakin bu proses İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Yalta bölgüsündən fərqlənir. Bu gün mübarizə birbaşa deyil, əsas geosiyasi qovşaqlara, strateji resurslara və qlobal proseslərə nəzarət etmək üçündür.

1. Rusiya və ABŞ hansı məqsədləri güdürlər?

Rusiya:

– ABŞ-ın dominant olmadığı çoxqütblü dünya yaradılsın.

– Postsovet məkanında, xüsusən də Ukrayna, Belarus, Qafqazda və Mərkəzi Asiyada təsirini gücləndirmək.

– Qərbin təsirini əsas bölgələrdən sıxışdırmaq: Yaxın Şərq, Afrika və Latın Amerikası.

– NATO-nun zəifləməsinə və Qərbin parçalanmasına nail olmaq.

ABŞ (Tramp):

Çini əsas rəqib kimi zəiflədilməsi.

– Alyans sistemini yenidən formalaşdırmaq.  Daha az hərbi öhdəlik, daha çox iqtisadi fayda.

– Moskvanın Çinlə əməkdaşlığını zəiflətmək üçün Rusiya ilə razılığa gəlmək.

– AB-ni öz təhlükəsizliyini ödəməyə məcbur etməklə, Avropanın dünya siyasətindəki rolunu azaltmaq.

Əslində, ABŞ və Rusiya mürəkkəb bir oyun oynayırlar.  Onlar "dünyanı bölmək" deyil, mövcud nizamı öz xeyrinə yenidən formatlamağa çalışırlar.

2. Dünyanın ayırıcı xətti haradadır?

Hazırkı qarşıdurma bir neçə strateji əhəmiyyətli regionu əhatə edir.

a. Ukrayna və Avropa

Rusiya Ukrayna üzərində öz nəzarətini qismən və ya tamamilə qurmaq istəyir.

ABŞ Ukraynadan Rusiyanı cilovlamaq üçün bir vasitə kimi istifadə edir.

Avropa NATO-nu vahid saxlamağa çalışır, lakin Trampın güc balansını dəyişəcəyindən qorxur.

Kompromis mümkündür: dondurulmuş münaqişə və ya Donbass üçün qismən muxtariyyət.

b. Yaxın Şərq

Rusiya Suriyada möhkəmlənib və İranda təsirini artırır.

ABŞ və İsrail İrana...

Rusiya bəzi regionları ABŞ-ın təsiri altında qoyur, əvəzində dünyanın digər yerlərində fəaliyyət azadlığı əldə edir.

3. Asiya və Çin

ABŞ Çini zəiflətmək, bəlkə də Rusiyadan müvəqqəti müttəfiq kimi istifadə etmək istəyir.

Rusiya Çinlə ticarət etməklə tarazlıq qurur, lakin tam asılılıqdan qaçır.

ABŞ Moskva və Pekin arasında müttəfiqliyi zəiflətmək üçün Rusiya ilə danışıqlara cəhd edə bilər.

4. Latın Amerikası

Rusiya və Çin Venesuela, Kuba, Nikaraquaya dəstək verir.

ABŞ sanksiyaları və müxalifətə dəstəyi artıraraq bölgəyə nəzarəti bərpa etməyə çalışır.

ABŞ-ın Rusiyanın müttəfiqlərinə təzyiqi arta bilər.

5. “Dünyanın bölünməsi”nin mümkün ssenariləri

Ssenari 1: Yeni Yalta Müqaviləsi (mümkün deyil)

ABŞ və Rusiya təsir dairələri ilə bağlı qeyri-rəsmi saziş bağlayır.

Ukrayna neytrallaşır və ya parçalanır.

Rusiya təhlükəsizlik zəmanəti alır, lakin ABŞ-ın digər bölgələrdə təsirini tanıyır.

Ehtimal: aşağı – ABŞ və Rusiyadan başqa çoxlu oyunçu (Çin, AB, Türkiyə).

Ssenari 2: Peroferiyada eskalasiya və münaqişələr (ehtimal)

Ukraynada müharibə dayanacaq. Əvəzində Yaxın Şərqdə və İranla bağlı planlar qurulacaq .

Afrika və Asiyada yeni müharibələr mümkündür.

NATO güclü olaraq qalacaq, lakin ABŞ iştirakını azalda bilər.

Rusiya Qərbə yeni nizam tətbiq etməyə çalışacaq.

Ehtimal: yüksək – heç bir tərəf güzəştə getməyə hazır deyil.

Ssenari 3: Dünya üç bloka bölünür (ehtimal)

ABŞ  Avropaya, Asiya və Latın Amerikasının bir hissəsinə nəzarət edir.

Rusiya postsovet məkanında, Yaxın Şərqdə və Afrikada təsir zonası yaradır.

Çin Cənub-Şərqi Asiya, Afrikanın bir hissəsi və Latın Amerikası da daxil olmaqla öz blokunu yaradır.

Ehtimal: Orta – Çin, Rusiya və ABŞ arasındakı münasibətlərdən asılıdır.

Nəticə: Dünyanın real yenidən bölünməsi baş verirmi?

Bəli, amma keçmişdən fərqlidir:

Dünya artıq ikiqütblü deyil, çoxqütblüdür

Gələk Qafqaza. Bəs Qafqazla bağlı nələr gözlənilir?

Tramp Qafqazı Rusiyaya “verir”?  Təhlil və təsirlər

Donald Tramp administrasiyasının Cənubi Qafqazı Rusiyaya “verməsi” ehtimalı sadəcə hipotetik ssenari deyil, bir sıra amillərə əsaslanan potensial geosiyasi reallıqdır: Amerikanın mövcudluğunun zəifləməsi, Trampın lazımsız öhdəliklərdən “qurtulmaq” istəyi və Rusiyanın postsovet məkanı üzərində nəzarətini gücləndirmək cəhdləri.

Bəs bu ssenari nə dərəcədə realdır?

1. Tramp Qafqazı niyə verməlidir?

Trampın məntiqi:

Çinə diqqət yetirin.  Tramp Rusiyaya əsas rəqib kimi deyil, Çinə qarşı mümkün müttəfiq kimi baxır.

Hərbi və diplomatik öhdəlikləri azaldın.  Cənubi Qafqaz ABŞ üçün strateji prioritet deyil və Tramp müdaxilə etməməyi seçə bilər.

Putinlə razılaşın.  Qafqazla bağlı güzəştlər müqabilində Tramp Rusiyadan, Yaxın Şərq və nüvə silahlarına nəzarətlə bağlı güzəştlər gözləyə bilər.

NATO və Aİ-ni zəiflədin.  Rusiya Qafqaz regionunda təsirini artırsa, Qərbin, xüsusilə Türkiyə və Avropa İttifaqının mövqelərinə zərbə endirəcək.

2. Rusiyanın maraqları: Qafqaz niyə vacibdir?

Rusiya Qafqaza həmişə strateji təsir zonası kimi baxıb.  Bölgəyə nəzarət aşağıdakıları təmin edir:

Rusiya, Yaxın Şərq və Türkiyə arasında geosiyasi dəhliz.

Nəqliyyat marşrutlarına və enerji axınlarına (neft kəmərləri, qaz kəmərləri) nəzarət.

Tarixən Moskvadan asılı olan ölkələrə təsiri.

2025-in sonlarından başlayaraq   Moskva öz mövqeyini bərpa etmək və bəlkə də Amerika siyasətinin zəifliyindən istifadə edərək öz nəzarətini gücləndirmək istəyəcək.

3. Bu ssenari realdırmı?

Gəlin regionun üç ölkəsinə nəzər salaq:

a. Azərbaycan

Bakı müstəqil siyasət yürüdür, Rusiya, Türkiyə, Qərb və Çin arasında tarazlıq yaradır.

Bakının Türkiyə və Qərblə güclü əlaqələri var və Ankara ilə müttəfiqdir, Şuşa Bəyannaməsi var. 

b. Ermənistan

Ermənistan Rusiyanın təsir dairəsində qalır, lakin 2020-ci ildə Qarabağ məğlubiyyətindən sonra qərbyönümlü əhval-ruhiyyə artıb.

Moskva istəyir:

– Moskva Gümrüdəki hərbi baza və iqtisadi asılılıq vasitəsilə nəzarəti saxlamaq istəyir.

– ABŞ və Avropa Paşinyanı dəstəkləməkdən imtina edərsə, Ermənistan nəhayət Moskvanın orbitinə qayıda bilər.

Rusiya nəzarətinin güclənməsi ehtimalı yüksəkdir.

c. Gürcüstan

Əgər ABŞ həqiqətən də regiona diqqətini yumşaltsa, Gürcüstan Rusiyanın yenidən təzyiqinə məruz qala bilər.

Rusiyanın güclənməsi ehtimalı orta.

Beləliklə,  bölgə ətrafında ciddi hadisələr baş verir. Hər üç dövlətin  Türkiyə ilə əməkdaşlığından onların təhlükəsizliyi asılı olacaq.