Böyük Britaniyanın müharibəyə hazırlıq planına daha yaxından nəzər saldıqda hansı silahların alınacağı və orduda hansı yeniliklərin ediləcəyi araşdırılır.

Böyük Britaniya iyun ayında Strateji Müdafiə İcmalına başlamaqla müharibəyə hazırlığa bir addım daha yaxınlaşdı.

Bu, ölkənin təhdidlərdən çəkindirmə və müdafiə üsullarında su hövzəsi dəyişikliyi edir və müharibə hazırlığı vəziyyətinə doğru irəliləyir.

Böyük Britaniya 2027-ci ilə qədər müdafiə xərclərini 2,5 faizə, “maliyyə və siyasi şərait imkan verdikdə” isə 3 faizə qədər artıraraq NATO meyarını keçəcəyini vəd edir.

Plana görə, bu, Böyük Britaniyaya “adi və rəqəmsal qırıcıları, pilotsuz uçuş aparatlarının gücünü, tanklar və artilleriyadakı süni intellekti illərlə deyil, aylarla ölçülən satınalmalarla” birləşdirən ordu yaratmağa imkan verəcək.

Bunlar Böyük Britaniyanın bu yeni planda öhdəlik götürdüyü yeni hərbi texnologiyalardan bəziləridir.

***

Böyük Britaniyanın yeni planındakı ilk öhdəliklərdən biri “F-35” reaktivləri, təkmilləşdirilmiş Tayfunlar və yeni nəsil sürətli reaktiv təyyarələrlə “növbəti nəsil” Kral Hərbi Hava Qüvvələrinin (RAF) yaradılmasıdır.

Britaniya ordusu artıq “F-35 Lightning”ə güvənir ki, bu da qısa sahə bazalarından və Hərbi Dəniz Qüvvələrinin havadan istifadə edə bilən gəmilərindən qısa uçuş və şaquli eniş qabiliyyətinə malikdir.

Hazırda Hərbi Dəniz Qüvvələri tərəfindən istifadə edilənlərin uzunluğu 16 metrdən bir qədər azdır, 1,6 Mach (saatda 1914 kilometr) sürətə çata bilir və 18 000 ton yük qaldıra bilir.

“F-35 Lightning” istehsalçısı “Lockheed Martin”, Böyük Britaniyanın 2024-cü ilə qədər 138 F-35 alacağına dair öhdəliyini bir daha təsdiqlədiyini və təyyarənin Kral Dəniz Qüvvələri və Hərbi Hava Qüvvələri tərəfindən birgə idarə ediləcəyini söylədi.

Mütəxəssislər daha əvvəl ABŞ-ın “Lockheed Martin” firmasına proqram yeniləmələrinə nəzarət etməyə imkan verən “öldürmə açarı” (təyyarənin kənardan bloklanması) ilə bağlı narahatlıqlarını dilə gətiriblər. Bununla belə, firma “öldürmə açarının” mövcudluğunu inkar edib.

Firma İngiltərə Parlamentindən “F-35” razılaşmasının bu narahatlıqlara baxmayaraq davam edib-etməyəcəyini soruşdu, lakin dərhal cavab almadı.

Kral Birləşmiş Xidmətlər İnstitutunun (RUSI) hərbi elmlər üzrə direktoru Metyu Savil bildirib ki, “F-35” yaxşı bir təyyarə olsa da, “Spear 3”ün olduqca yavaş tətbiqi səbəbindən Böyük Britaniya ordusunun uzun mənzilli qarşıdurma silahı yoxdur.

O əlavə edib ki, texnologiya Böyük Britaniya silahlı qüvvələrinin artıq mövcud olan silahlarını artırmaq üçün istifadə edilməlidir.

“Biz döyüş qabiliyyətimizi və atəş gücümüzü əsaslı şəkildə təkmilləşdirməliyik”, – Böyük Britaniya hesabatın dərcindən qısa müddət sonra mətbuat konfransında bildirib.

***

Böyük Britaniya həmçinin yeni nəsil “sürətli təyyarələr” üzərində işləyəcəyini bildirib. Planda bunun “BAE Systems UK”, “Aircraft Industry Development Japan” və “Leonardo S.P.A.” arasında birgə müəssisə olan Qlobal Döyüş Hava Proqramı (GCAP) vasitəsilə baş verəcəyi deyilir. İtaliya 2035-ci ilə qədər altıncı nəsil döyüş təyyarəsi yaradacaq.

2024-cü ilin noyabrında parlamentə təqdim edilən hesabatda deyilir ki, Britaniya 2 milyard funt sterlinq (2,37 milyard avro) sərmayə qoyub və növbəti on il ərzində proqram üçün əlavə 12 milyard funt-sterlinq (14,2 milyard avro) ayırıb.

Britaniya parlamentinin verdiyi məlumata görə, yeni təyyarə 2030-cu illərə qədər istehsalə dayandırılacaq hazırkı “Eurofighter Typhoon”u əvəz edəcək.

Oksford Universitetinin baş elmi işçisi David Baccinin sözlərinə görə, Böyük Britaniya, Yaponiya və İtaliya hərbçilərinin inkişaf etdirməyə çalışdıqları altıncı nəsil təyyarə indiki beşinci nəsil döyüş təyyarələrindən daha təkmil olacaq.

Onun sözlərinə görə, altıncı nəsil qırıcıda mümkün olan yeniliklərdən biri təyyarənin arxa tərəfindəki şaquli quyruğun itələmə vektorunun xeyrinə tamamilə çıxarılmasıdır ki, bu da təyyarəni havada daha gizli edəcək.

Bacci həmçinin əlavə edib ki, təyyarə daha yaxşı performans üçün təkmilləşdirilmiş mühərriklərə, təyyarədən dronları yerləşdirmək qabiliyyətinə və pilota effektiv şəkildə döyüş meneceri olmağa imkan verən virtual reallıq (VR) tərəfindən dəstəklənən qabaqcıl rəqəmsal kokpitə malik ola bilər.

Bu döyüş təyyarələri üçün planlar “10 qat daha öldürücü” olan və havadan müdafiə, süni intellekt, uzaq mənzilli silahlar və yerüstü dron dəstələrini birləşdirən daha geniş ordu planının bir hissəsi olacaq.

Hərbi elmlər üzrə direktor Metyu Savill bildirib ki, GCAP Böyük Britaniyanın aviasiya sənayesi üçün əhəmiyyətli qısamüddətli layihə olsa da, bu, yaxın müddətdə böyük öhdəlikləri olan nəhəng layihədir.

“Böyük Britaniyanın əhəmiyyətli resurs seçimi etdiyini düşündüyüm sahələrdən biri də GCAP-dır. Hava Döyüş baxımından biz böyük mərcə giririk“, – Savill deyib.

***

Savill əlavə etdi ki, hava döyüş təyyarələri də “hibrid” Kral Dəniz Qüvvələrinə birləşdiriləcək və pilotsuz təyyarələr, döyüş gəmiləri və sualtı qayıqlarla birlikdə Şimali Atlantikada və ondan kənarda patrul etmək üçün istifadə ediləcək.

Savill, planın AUKUS proqramı vasitəsilə 12-yə qədər şərti silahlanmış, nüvə enerjisi ilə işləyən hücum sualtı qayıqları vəd etdiyini söylədi.

Plan, növbəti 10 il ərzində bölgədə 40000 mindən artıq iş yeri yaradacaq yeni bir sualtı qayığı hər 18 aydan bir çatdırmağı hədəfləyir.

Savill, bu hədəfə çatmaq üçün sualtı qayıqların inşa ediləcəyi “Barrou” və “Raynesway”, Derbidə əhəmiyyətli sərmayəyə ehtiyac olacağını söylədi, lakin planda buna necə nail olunacağı göstərilmədi.

“Düşünürəm ki, bu, çətin bir hədəf kimi hiss olunur”, – dedi Savill və əlavə etdi ki, bu hədəflərə çatmaq Böyük Britaniya silahlı qüvvələrində “böyük dəyişiklik” tələb edəcək.

“Qarşıya qoyulan bu hədəflər deyir ki, iki il ərzində hətta böyük işlərlə müqavilə bağlamalısınız. Görəsən, bunu necə edəcəklər, çünki bu günə qədər olan səviyyə ürəkaçan deyildi”.

Böyük Britaniya hazırda “Astute” sinfinə aid yeddi hücum sualtı qayığından istifadə edir. Bu sualtı qayıqlar 2030-cu illərin sonunadək dayandırılacaq və onların yerinə yeni sualtı qayıqlar gələcək.

***

Böyük Britaniya deyir ki, o, Ukraynadakı döyüş meydanından əldə etdiyi bəzi dərsləri, məsələn, pilotsuz təyyarələrdən, məlumatlardan və rəqəmsal müharibənin gücündən istifadə kimi müharibəyə hazırlıq strategiyasını mənimsəyəcək.

Hesabatda deyilir: “Bu gün üçün əsas dərs odur ki, texnologiya bəşər tarixində heç vaxt olmadığı qədər sürətlə inkişaf etdiyi üçün bizim öz qüvvələrimizdə və bütün müdafiə vasitələrimizdə müharibə sürətində yeniliklər etməliyik”.

Mütəxəssislərin fikrincə, Ukraynada diqqət çəkən texnologiyalardan biri ölkənin silah tədarükünün təxminən 25 faizini təşkil edən dron sənayesidir.

Kiyev İqtisadiyyat Məktəbinin məlumatına görə, ordu 2022-ci il işğalının əvvəlində 5000-ə yaxın olan pilotsuz təyyarələrin sayını 2024-cü ilə qədər 4 milyona çatdırıb. Hazırda ordunun milli mütəxəssis dronları, o cümlədən daşıyıcı pilotsuz uçan aparatlar, hədəf pilotsuz uçan aparatları, elektron döyüş aparan dronları və süni silahlar var.

Böyük Britaniyanın müdafiə planı xüsusi olaraq dron donanmasına sərmayə qoymağı planlaşdırmır, lakin prioritetlər kimi bir sıra dron növlərini, o cümlədən uzun mənzilli, birdəfəlik, sualtı, yerüstü, müşahidə və “tək effektli” dronları müəyyən edir.

Hesabatda deyilir ki, Böyük Britaniya avtonom sistemlərə investisiyaları ikiqat artıracaq və ölkənin ixrac potensialını artırmaq üçün yeni dron mərkəzi yaradacaq.

Ukraynada olduğu kimi, Britaniya ordusu da daha böyük muxtariyyətə və süni intellektdən istifadəyə doğru irəliləməyi planlaşdırır. Plan fevral ayına qədər yeni Müdafiə Sistemləri Mərkəzi üçün əməliyyat qabiliyyətinin yaradılması ilə buna nail olmaqdır.

Ukraynadan alınan əsas dərslərdən biri bütün ordunun innovasiya dövrü məntiqini necə rəhbər tutacağı, innovasiyaları tapmaq, almaq və istifadə etməkdir.

Ekspertlər bundan əvvəl bildiriblər ki, Ukrayna hökuməti müdafiə şirkətlərini və bu sahədə silah istehsal edən startapları birbaşa maliyyələşdirmək üçün “Danimarka modeli”ndən istifadə edir.

Bu model, adətən sülh dövründə bir ildən çox vaxt aparan dövrlə müqayisədə yeni müdafiə prototiplərinin təsdiqlənməsi üçün lazım olan vaxtı üç aya qədər azaldıb.

Böyük Britaniyanın bu uğuru təkrarlamaq istədiyi üsullardan biri müdafiədə süni intellektini və ən perspektivli istifadə hallarına üstünlük vermək üçün Müdafiə Süni intellekti İnvestisiya Fondu yaratmaqdır.

Planda həmçinin deyilir ki, Böyük Britaniya Ukraynaya ildə 3 milyard funt sterlinq (3,56 milyard avro) ayırmağa davam edəcək.