Ukraynadakı münaqişə artıq təkcə Ukrayna ilə bağlı deyil, həm də Rusiya-ABŞ və onlarla münaqişəni saxlayan və gərginləşdirən təhlükəli yol ayrıcına gəlmiş Qərblə münasibətlərə aiddir. Bu tərəflərin hər biri daha çox öldürücü silahlardan istifadə etməklə daha geniş hərbi əməliyyatlar nəzərdə tutaraq daha təhlükəli eskalasiyaya qapı açıb. Buna görə də, münaqişə və məqsədlər artıq taktiki xarakter daşımır, daha geniş və daha təhlükəli bir şeyə çevrilib, status və hətta mövcudluqla bağlıdır.

Bu münasibətlərin hansı nöqtəyə gəldiyini və hər iki tərəfdə gərginliyin məsuliyyətsiz şəkildə artması barədə düşünərkən 1978-ci ilin sentyabrı göz önünə gəlir.

Komitə daxilində danışıqların ilk günlərində Sovet İttifaqı və ABŞ səfirləri və diplomatlarının o dövrdə aralarındakı təhlükəsizlik və sabitliyin qarşılıqlı təminatlı nəzəriyyə adlanan siyasət və konsepsiyaların qəbulu ilə əldə edildiyi ilə öyünmələri ilə soyuq müharibə küləklərinin ilıqlaşması sanki indi tərsinə cərəyan edir.

Bu təqdimatda və BMT Təhlükəsizlik Şurasının iki daimi üzvünün qarşılıqlı və balanslaşdırılmış təhlükəsizliyin təmin edilməsi...

Bunlar zəif və absurd nəzəriyyələrdir, çünki qüvvələr balansı sabit deyil, hər iki tərəfdən milli siyasi cərəyanlar dəyişir və gərginliyin artması ilə təsadüfən də olsa müharibə təhlükəsi artır. Bundan əlavə, bu yanaşma BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvləri olduqları üçün beynəlxalq sülhün və təhlükəsizliyin qorunmasına dair sazişin onların üzərinə qoyulan öhdəliklərlə ziddiyyət təşkil edir.

O vaxt da az da olsa ehtimal var idi ki, nə vaxtsa sürüşkən bir enişin astanasında, istənilən bir münaqişənin qəsdən, yaxud istəmədən genişlənməsi və dərinləşməsi təhlükəni artıracaq, tərəfləri son dərəcə təhlükəli silahlarla qaçılmaz müharibəyə sövq edəcək.

Bu qənaət ruslardan, o cümlədən Ukraynadakı əməliyyatları əvvəlcə dəstəkləməyənlərdən dediklərinə əsaslanır və bu beynəlxalq hüququn pozulmasıdır. Ruslar vurğulayıblar ki, Qərb təkcə Ukraynada maraqlı deyil, həm də Rusiyanı strateji cəhətdən zəiflətmək istəyir və bununla da bütün vasitələrlə mübarizə aparılmalıdır.

Vəziyyətin ciddiliyi ilə bağlı amerikalı və qərbli ekspertlərdən dediklərindən də məlum olur. Çünki onların şərhləri və mövqeləri rusların SSRİ-ni statusunu və o zamankı şərtləri bərpa etməyə çalışdığına, Putin səhnədən getsə belə, bu təhlükənin davam edəcəyi ilə bağlıdır.

Ona görə də indi Putini səhnədən uzaqlaşdırmaq, hətta Rusiyanın Ukraynada qələbə qazanmasına mane olmaq kifayət deyil, Rusiyanı öz həqiqi mövqeyində yerləşdirmək və əsl çəkisi ilə müraciət etmək lazım olduğunu düşünənlər var. Müzakirələr və qiymətləndirmələr daha da irəli gedərək, Rusiyanı iqtisadi imkanları məhdud, siyasi nüfuzu zəifləmiş böyük bir ölkə kimi deyil, daha çox nüvə silahına malik yanacaqdoldurma məntəqəsi sahibinə bənzəyən bir ölkə kimi müəyyən etmək nöqtəsinə gəlib.

Hər iki tərəfin ekzistensial çağırışların reallığa çevrilməsi və strateji dəyişiklik yaratmaq imkanının olması ilə bağlı qiymətləndirmələri çox təhlükəlidir. Çünki o, tərəfləri qəsdən və ya təsadüfən proqramlaşdırma və silahlanma baxımından hazırlığa və plan qurmağa sövq edir ki, münaqişə ehtimalını artıracaq və hərbi münaqişəni qızışdıracaq. Biz bu yaxınlarda Ukraynanın Rusiya ərazisinə və mövqelərinə uzaqmənzilli raketlərlə zərbə endirməsinə icazə verilməsi ilə bağlı müzakirələrdə bunun şahidi olduq. Rusiya rəsmiləri Qərbin arsenallarından əldə edilən bu raketlərin atılmasının NATO-nun Rusiya ilə müharibəyə girdiyi anlamına gələcəyini açıqlayıb. Rusiyalı ekspertlərin Rusiyanın nüvə silahlarına nəzarət və istifadə siyasətinə yenidən baxmaq çağırışı da bu müzakirələrlə üst-üstə düşdü. Rusiya həmçinin uzun mənzilli raketlərlə hədəf alınacağı təqdirdə Ukrayna hədəflərini tamamilə məhv edəcəyi və yandıracağı ilə hədələyib.

İndi gördüyümüz təhlükə təkcə qarşılıqlı təsirli bəyanatlar və ya Rusiya, ABŞ və Qərb arasında Ukrayna ilə bağlı münasibət fərqi deyil. Əksinə, əsl təhlükə buradadır. Bir tərəf hiss edir ki, o, ekzistensial və ya ən azı beynəlxalq əhəmiyyətli və fəal ölkə kimi hədəfə alınır və bu, hərbi gərginliyin artmasına və strateji silahlardan istifadəyə haqq qazandıra bilər. Digər tərəf Rusiyanın siyasi və strateji ambisiyalarından dərin narahatdır və hesab edir ki, bu ambisiyaların ciddiliyi, eləcə də Rusiyanın məhdud iqtisadi, siyasi və hərbi imkanları səbəbindən indi onlarla mübarizə aparmaq vacibdir. Buna görə də, eskalasiya meylini gücləndirən təhlükələr və əlverişli şərtlər mövcuddur.

Rusiya və Qərblə bağlı olmayan beynəlxalq ictimaiyyətin müdrikləri Rusiya-Qərb məsələsinə daha çox diqqət yetirməlidirlər. Ukrayna hadisələri siyasi və hərbi gərginliklər həddinin kulminasiyasıdır. Çünki biz indi hamımızın mənafeyinə toxunan çox təhlükəli yol ayrıcına doğru gedən köklü transformasiyanın şahidiyik.