Azərbaycan Beynəlxalq Bankının (ABB) sabiq rəhbəri Cahangir Hacıyevin həyat yoldaşı Zamir Hacıyevanın işi Avropanın bəzi böyük banklarını bürüyən pulların yuyulması ilə bağlı qalmaqallar və qitənin maliyyə sisteminin cinayətkarlara qarşı həssaslığının üzə çıxdığı bir dövrdə davam edir.

(Əvvəli var)

Hazırda Avropa və ABŞ-dakı səlahiyyətlilər Danimarkanın “Danske Bank A / S” ilə əlaqəli araşdırma aparır. Keçən il o, əsasən, Rusiya və keçmiş sovet ölkələrindən olan müştərilərlə şübhəli əməliyyatlarda 200 milyard avro (223 milyard dollar) qazanıb. İsveçin “Swedbank AB” və “Deutsche Bank” da araşdırılıb. Hər iki borc verən hazırda səlahiyyətlilərlə əməkdaşlıq etdiklərini söyləyir.

Kreditorlara olan bütün diqqətə baxmayaraq, ekspertlər şübhəli əməliyyatlara görə peşəkarları məsuliyyətə cəlb etməyin vacib olduğunu söyləyirlər.

Britaniya hökumətinin qanunsuz maliyyə ilə mübarizə tədbirləri üzrə müşaviri Con Houell deyir: “Banklar tənzimləyicilər üçün asan hədəflərdir, çünki çox məlumatlıdır və çox cərimələnə bilərlər. Əməliyyat banklara yetişdikdə, cinayət artıq baş vermiş ola bilər, buna görə də, peşəkar qapıçılara arxalanmamalısan, çünki onlar cinayətdə əvvəldən iştirak edirlər”.

İngiltərədə uzun müddətdir ki, maliyyə tənzimləməsinə yüngül yanaşılır. ABŞ, Britaniya və digər dövlətlər üçün rəhbər prinsipləri təyin edən, Parisdə fəaliyyət göstərən Maliyyə Fəaliyyəti üzrə Məqsədli Qrupun məlumatına görə, prokurorlar 2014-cü ilə qədər böyük pulların yuyulmasına dair işlərə lazımi diqqət verməyiblər.

London çirkli pullar üçün bədnam bir maqnit halına gəlib, odur ki, zəngin məhəllələrə “kleptokratiya ekskursiyaları” təşkil olunur. İllər boyu cinayətkarlar İngiltərədə eyni üsulla, təkrar-təkrar çoxsaylı saxta şirkətdən istifadə edərək pullarını yuyublar.

“Sanki offşor dələduzları üçün xüsusi təlimat var”, – deyə Ciddi Fırıldaqçılıq Bürosunun baş əməliyyat direktoru Mark Tompson mart ayında keçirilən parlament iclasında ifadə verərkən deyib.

Ötən ilin oktyabr ayında səlahiyyətlilər müxtəlif qurumları bir çətir altında birləşdirərək Cinayətkarlıqla Mübarizə üzrə Milli Mərkəz yaradıblar. May ayında NCA offşor şirkətlər tərəfindən qeydə alınan 80 milyon funt sterlinq dəyərində 3 yaşayış obyektinə sahib bir anonim şəxsi ifşa edib. Bu payız parlament torpaq sahələrini ümumi açıq reyestrdə saxlayan xarici saxta şirkətlərin yiyələrini təyin edəcək bir qanun layihəsinə baxacaq.

Hacıyevanın işi Britaniyanın çirkli pul axınının qarşısını almaqda mühüm imtahanıdır.

57 yaşlı Cahangir Hacıyev 1990-cı illərdə, Sovet İttifaqından qopan neftlə zəngin ölkənin müstəqilliyindən sonrakı xaotik dövrdə Azərbaycanın Xarici İqtisadi Əlaqələr Nazirliyində zirvəyə qalxıb. Bu, yeni hakim elitanın gəlirli özəlləşdirmə dalğasında hakimiyyət uğrunda mübarizəyə başladığı, geniş korrupsiya və yerlibazlığa görə tənqid olunduğu vaxtlar idi. Texas Universitetində magistr dərəcəsi almış Hacıyev 90-ların ortalarında nazirliyin şöbə müdiri olub.

O, 1995-ci ildə Azərbaycan Beynəlxalq Bankında kredit müraciətlərinin təsdiqlənməsinə cavabdeh olan kredit komitəsinin rəhbəri vəzifəsini tutub. 6 il ərzində Azərbaycan iqtisadiyyatında əsas təkər olan Cənubi Qafqazdakı ən böyük kreditorun sədri olub. Hacıyev Dünya İqtisadi Forumu tədbirlərində, Qərb nazirləri və bankirləri ilə görüşlərdə ölkəsinin iqtisadi səfirinə çevrilib.

Cahangir Hacıyev ilk əmlakını Londonda, Naytsbricdəki evi (Britaniya Vircin adalarında yerləşən saxta şirkəti vasitəsi ilə) 2003-cü ildə 2,5 milyon funt sterlinqə alıb. Həmin il onun ABB-dəki maaşı 36.000 dollardan az olsa da, ipoteka götürməyib.

O zamanlar Azərbaycan hələ də “ləkəli yer” olaraq qalırdı. “Transparency International”-ın 2005-ci ilə dair Korrupsiyanı Qavrama İndeksində 159 ölkə sırasında 137-ci yerlə o, ən korrupsiyalaşmış dövlət olub. Həmin ilin fevral ayında Zamirə qaçırılıb və “dəhşətli şəraitdə” saxlanılıb. Bunu 2018-ci ildəki məhkəməsində özü deyib. Hüquq-mühafizə orqanları əməkdaşlarının müdaxiləsi ilə 28 gün sonra girovluqdan çıxan Zamirə qızının oxuduğu Londona qaçıb: “Bura gələrkən, yaxşı deyildim, çox kövrək fiziki və ruhi vəziyyətdəydim”.

Məhkəmə sənədləri xanım Hacıyevanın Cahangirin Londonda satın aldığı, Belqraviya meydanındakı 3.2 milyon funtluq mənzilə köçdüyünü göstərir. Zamirə 2006-cı ildə ərinin bankı tərəfindən verilmiş kredit kartlarından istifadə edərək “Harrods”dan alış-veriş edib. Növbəti 90 gün ərzində “Louis Vuitton”-dan gələn mallar və digər əşyalar üçün mağazada 15.000 funtdan çox pul xərcləyib.

Sonrakı alış-verişlər o qədər də cəlbedici deyil. 2009-cu ilin dekabr ayında Cahangir Zamirənin iqamətgahını Naytsbricdəki yaşayış evinə dəyişmək üçün Britaniyanın Vircin adalarındakı “Vicksburg Global” adlı şirkətin vasitəçiliyindən istifadə edib. “Barclays”ın İsveçrədəki fərdi bank dəstəyi ilə, məhkəmə sənədlərinə görə, Hacıyevlərə 7.5 milyon funt sterlinqlik ipoteka verilib. London hüquq firması “Mishcon de Reya LLP” “Vicksburg”u təmsil edib və sənədləşmə işləri ilə məşğul olub.

“Mishcon de Reya” e-məktubla bütün tənzimləmə öhdəliklərinin icrasını təsdiqləyib. “Barclays” şərh verməkdən imtina edib.

Zamirəyə Britaniyada rahat yeni həyat qurmağa kömək edəcək əsas şirkət “Werner Capital” olub.

2008-ci ildə “investisiya və sərvəti idarəetmə üzrə butik firması” olaraq qurulan “Werner Capital” İngiltərəyə pul köçürmək istəyən xarici zəngin müştərilərə xidmət göstərən çoxsaylı quruluşlardan biridir. 53 yaşlı Tomas Verner – alman-ispan iş adamı Nyu-Yorkdakı Kolumbiya Universitetində magistr və İspaniyanın Balear Adaları Universitetində hüquqşünas dərəcəsi alıb. Bankçılıq karyerası onu Sürixdən Frankfurta və Londona gətirib-çıxarıb.

Panama, Kipr və Britaniya Vircin adalarında yerləşən üç offşor müəssisəsi “Werner Capital” məhdud məsuliyyətli müəssisəsinin siyahısına alınıb. Tezliklə Tomasa bacısı Marqarita Mateos Verner və İspaniyada biznes təhsili almış 47 yaşlı qardaşı Daniel də qoşulub.

2011-ci ildə “Werner Capital” Sürixdə fəaliyyət göstərən özəl bank – “EFG International AG” üçün Cahangir haqqında hesabat hazırlayıb. Cahangirin 72,6 milyon dollarlıq aktivi, o cümlədən İsveçrənin “Bordier & Cie” bankındakı hesabında olan 4.5 milyon dollar, Azərbaycanda bir neçə mülk və Sardinyadaki villası (15 milyon dollar dəyərində) hesabata daxil edilib.

Bundan əlavə, siyahıda Rinqo Starr kimi rok ulduzu və varlı rusları cəlb edən, Londonun cənub-qərbindəki anklav – Müqəddəs Corc Təpəsindəki “Uorreners” adlı 1,5 hektar torpaq sahəsi də var. Həmin sahə 3.7 milyon funt sterlinqə qiymətləndirilib. 5 yataq otaqlı “Regency” tipli malikanənin inşasından sonra “Werner Capital” öz veb-saytındakı təqdimat videosunda qapalı hovuz və avtomobilləri qaraja endirən lift də daxil olmaqla, bir çox özəllikləri nümayiş etdirib.

2013-cü ildə Tomas və Daniel Vernerlər daha mürəkkəb bir sərmayənin qurulmasına kömək ediblər: Berkşir kəndinin kənarında, 170 yerlik “Mill Ride Golf & Country Club”.

“MRGC 2013” adlı firma 1 avqust 2013-cü il tarixində qeydə alınıb. Daniel onun yeganə direktoru, Tomas isə yeganə səhmdarı idi. Həmin ayın sonunda Tomas “MRGC 2013”-ün mülkiyyətini təxminən bir həftə əvvəl Gernsidə qurulmuş “Natura Ltd.”-yə təhvil verib. “Natura” da, öz növbəsində, “Western House Nominees” adlı bir quruma məxsus idi. “Natura” kimi, o da “Trident Trust Company”-nin olub. 3 idarəçi “Natura”nın direktoru olaraq siyahıya alınıb.

2014-cü ildə Cahangirin ciddi problemləri yaranıb. Neftin qiyməti 107 dollardan ilin sonunda 53 dollara düşüb, on il davam edən zənginləşmə sona çatıb. İqtisadiyyat çökdükcə ABB balans borcu altında qalıb. Səlahiyyətlilər borclarını ödəməyənləri həbs etməyə başlayıb. Səhhətinin pisləşməsinə əsaslanan Cahangir 2015-ci ilin martında istefa verib. 9 ay sonra o, həbs olunub və mənimsəmə ittihamı ilə üz-üzə qalıb.

Bundan sonra bank “Azərbaycan Camaşırxanası” adlandırılan korrupsiya qalmaqalının mərkəzinə düşüb. Mütəşəkkil Cinayətkarlıq və Korrupsiya üzrə İdarənin araşdırmasına görə, 2012-2014-cü illərdə bir qrup azərbaycanlı iş adamı və siyasi xadimin adı avropalı millət vəkillərinə rüşvət vermək, çirkli pulları yuymaq, lüks mallar almaq və s. üçün 2.9 milyard dollarlıq bir sxemdə hallanıb. “Danske Bank” (Estoniya) filialı da diqqət mərkəzinə düşüb.

Hesabata əsasən, 2.9 milyard dolların yarısı ABB-dəki hesaba köçüb. 2016-cı ildəki məhkəməsində və sonrakı dinləmələrdə Cahangir bankdan pul mənimsəmədiyini və düşmənləri tərəfindən şərləndiyini deyib. Onun sözlərinə görə, bank qanuni infrastruktur layihələri üçün kreditlər verib.

2016-cı ilin oktyabrında o, maliyyə cinayətlərində ittiham edilib, 15 il həbs cəzasına və ABB-yə 39 milyon dollar təzminat ödəməyə məhkum olunub.

Cahangir həbs olunduqdan sonra Zamirə “Harrods”da alış-verişi dayandırıb. O, “Cartier”, “Boucheron” və “Van Cleef & Arpels”-ə aid əşyalarını “Christie” hərracında satmağa başlayıb. 2016-cı ilin iyun ayında o bu yolla 1.5 milyon funt sterlinq toplayıb.

Cütlüyün aktivlərini saxlayan qeyri-şəffaf offşor quruluşları çirkli pulların yuyulmasına qarşı həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində daha şəffaf olub. 2016-cı ilin aprel ayında hökumət Britaniya şirkətlərindən son sahiblərinin kimliyini açıqlamalarını tələb edən qanunu qüvvəyə mindirib.

Həmin il “MRGC 2013” Zamirə Hacıyevanın firmanın ən az 75%-inə nəzarət etdiyinə dair 6 səhifəlik sənədi Qeydiyyat Palatasına təqdim edib. Halbuki Zamirənin “MRGC 2013”-fə “əhəmiyyətli idarəçi” statusu uzun sürməyib. Həmin gün qanun qüvvəyə minən kimi, onu Kipr hüquq firmasının rəhbəri Andreas Georgiu əvəz edib. O vaxta artıq Daniel Verner artıq “MRGC 2013”-ün direktoru deyildi və 2017-ci ildə “Trident Trust” da kənara çəkilib. Vaxt keçdikcə Georgiu idarəçiliyi qardaşı qızı Yelena Georgiuya təhvil verib.

Georgius şərh istəklərinə cavab verməyib.

NCA-nın müstəntiqi Bartlett “Mill Ride” qolf klubunu satın almaq üçün istifadə edilən pulun, çox güman ki, Cahangirin cinayətlərindən qaynaqlandığını müəyyən edib. Ancaq bu sadəcə qolf sahəsi deyildi. NCA, cütlüyün Naytsbric malikanəsi və “Gulfstream” təyyarəsinə də çirkli pul xərclədiyindən şübhələnib.

27 fevral 2018-ci ildə agentlik Zamirəyə pulun mənbəyini açıqlamağı tapşırıb. Oktyabr ayında hakim Maykl Supperston onun əmri icra etməmək istəyini rədd edib. Zamirə apelyasiya şikayəti verib və bu məsələyə hazırda baxılır.

Zamirənin davası böyük sıçrayış yaratsa da, Böyük Britaniyanın peşəkar vasitəçiləri şübhəli müştərilərdən üz döndərmədikcə çirkli pul axını azalmayacaq.

Hüquqşünaslar, mühasiblər, əmlak agentləri və çoxailəli ofislər müştərilərini çirkli pulların yuyulması testindən keçirməlidir. Çoxları bunu edir.

2017-ci ildə Hacıyevlər adından “Mill Ride Golf Club”-ı idarə edən “Natura” Londonda yerləşən “Savills” şirkətindən əmlakı 14.5 milyon funta satmasını istəyib. Lazımi araşdırma aparıldıqdan sonra “Savills”, NCA müstəntiqi Bartlettin sözlərinə görə, sövdəni rədd edib.

Tənzimləyicilər deyil, sənaye qrupları, əsasən, üzvlərinin davranışlarını izləmək üçün məsuliyyət daşıyırlar. Buna görə də, 2018-ci ildə hökumət Çirkli Pulların Yuyulmasına Qarşı Nəzarət İdarəsi adlı agentlik yaradıb. Mart ayında yoxlamadan keçən 22 hüquqi və mühasibat təşkilatının 80%-nin lazımi qaydalara əməl etmədiyi müəyyən olunub.

May ayında İngiltərə və Uelsdə 145 min vəkilə nəzarət edən tənzimləyici orqan pul yuma ehtimalı ilə 26 hüquq firmasını intizam mühakiməsinə çıxarıb.

Avropadakı tənzimləyicilər müştərilərin yoxlanması növlərini genişləndirirlər. Yanvar ayında qüvvəyə minən yeni qaydalara görə, Avropa İttifaqının sənət əsərləri satıcıları və hərrac evləri şübhəli əməliyyatlar barədə səlahiyyətlilərə məlumat verməlidir. Hollandiya hətta mebel mağazaları və avtomobil satıcılarına sərt qadağalar qoyub.

NCA-nın hərəkətləri Zamirəyə qiymətli əşyalarını gizlətmək imkanı verməyib. Ötən payızda qızı Leyla Mahmudova “Christie”den yeni bir zərgərlik dəstini qiymətləndirməsini istəyib: 100.000 funt sterlinq dəyərində “Boucheron” sapfir boyunbağı və 20.000 funt sterlinq dəyərində olan “Van Cleef & Arpels” inci boyunbağı.

Leyla Mahmudovanın vəkili kimi, “Christie’s” şərh verməkdən imtina edib.

Zamirənin daha böyük narahatlığı əri kimi oxşar aqibəti yaşamaq üçün Azərbaycana göndərilməsidir. İyun ayında ekstradisiya üzrə məhkəmə iclasında, o, “şüşə qəfəs”də oturub və Azərbaycan hökuməti vəkilinin onu mütəşəkkil cinayətkar dəstənin üzvü adlandırması və Britaniyadakı davranışının çirkli pulları yuması olduğu barədə ittihamını dinləyib.

Hacıyevanın vəkili bu iddiaları yalan adlandırıb və Azərbaycanın onu təqib etdiyini bildirib. Naytsbricdəki evində son qərar gözləyərkən, illərlə sürən lüks həyat ayağının altından sürüşənə bənzəyir.

“Werner Capital”a gəlincə, son aylarda makiyaj dəyişikliyi edib. İyul ayında şirkət adını dəyişib. İndi veb-saytda Tomasın rəhbərlik etdiyi, kağız və karton emalçısı olan Qazaxıstan şirkəti nümayiş etdirilir. Daniel “Verner Homs” adlı yeni müəssisə yaradıb, məqsədi “Britaniya bazarına ağac və müasir tikinti üsullarını təqdim etməkdir”.

Bu veb-sayt hələ də inkişaf etdirilməkdədir. Zamirənin Naytsbricdəki evindən ofislər yoxa çıxıb. “Werner Capital”ın yeni iqamətgahı Londonun İst-Endində dəbdəbəsiz ofisdir.