İran prezidenti İbrahim Rəisinin ölümündən sonra Tehran rejimi iki problemlə üzləşib. Birincisi vaxt, digəri isə rəisin yerinə namizədliyi irəli sürülən adların siyahısıdır.

Rəisinin xələfi yalnız prezident aparatı ilə məhdudlaşmadığından, rejimin ən böyük dilemması boş yerə zaman və pul sərf etmək lüksünün olmadığı bir keçid dövrü üçün ən uyğun adın necə təyin ediləcəyidir.

Çünki ölkədə ixtisaslı kadr bolluğu yoxdur. Ona görə də seçim etmək üçün müəyyən vaxt ayrılmalıdır.

Mərhum prezident iki fərqli, lakin əlaqəli vəzifəni yerinə yetirmək üçün təyin edilmişdi.

Birincisi idarəçilik idi. Lakin o, həm də eksperimental idi. Bu xarakter dini rəhbər vəzifəsinə uyğunlaşdıracaq liderlik qabiliyyətlərini üzə çıxarırdı.

Digəri isə inam üzərində qurulmuşdu. Yəni hakimiyyətin yeni rəhbərə ötürülməsi prosesinin idarəçiliyində inam yaratmışdı.

Yeni prezidentə seçkisinə gedən yolda rejimin prioriteti yeni dini lideri tapmaqdır. Bu, növbəti prezidenti seçməzdən əvvəl açılmalı olan düyündür.

Həmin şəxs prezidentin rolunun sərhədlərini müəyyən edəcək. Əgər o, ruhanidirsə, sələfinin olan hər şeyə sahiblənəcək.

Mülki və ya hərbi keçmişə malik olmaq o deməkdir ki, prezidentlik artıq dini liderliyə aparan məcburi yol deyil. Bu o deməkdir ki, sistem mümkün qədər tez zamanda hər hansı bir xadimin dini rəhbərliyə uyğunlaşması üçün çalışacaq.

Yaxud dini liderin müəyyən olunması yeni prezidentin əsas komandasının öhdəsinə buraxıla bilərmi?

Dini lider və onun arxasındakı güc hakimiyyət uğrunda mübarizədə qərar vermək imkanına malik olacaq.

Ən yaxşı variant kimi Ruhulla Xomeynin gedişindən sonra Rəfsəncani-Xamenei cütlüyünün misal göstərmək olar.

Rəfsəncani dini lider tam səlahiyyətlərə malik olana qədər hakimiyyətdə olan güclü prezident modelini təmsil edirdi. Yeni dini liderliyə gedən yolda rejimə Rəfsəncani kimi prezident lazımdır. Hazırda rejim və qurumları daxil olduqları gərginlikdən əziyyət çəkirlər. Bu, gərginlik açıq şəkildə rejimin yenilənməsinə təsir göstərir.

Rejim çox gec olmadan başına gələnləri anladıqda, nəzarətsiz islahatlardan qaçmaq üçün ekstremizmi zəruri vasitə kimi seçdi. Ona görə də əvvəlki mahiyyətinə qayıtdı və plüralizmin qapısını bağladı. Amma bu dəfə o bunu başqa yerdə və vaxtda etməlidir.

Çünki 1979-cu ilin Tehranı indiki Tehran kimi deyil. Hazırkı dövr həm də böyük dəstək və konsensusa malik olan Xomeynidən fərqlidir.

O dövrdə inqilab sistemi sürətlə böyümə vəziyyətində idi. Mövcud rejim isə dövləti ələ keçirib, inqilabı ruhu azaldıb və əhalini müxalifət çoxluğu ilə hakim azlıq arasında bölüb.

Dini liderdən prezidentə, prezidentdən dini liderə qədər ideoloji ortaqlığı paylaşan simalar haqqında adlar və fərziyyələr dolaşır.

Amma bu adların hamısı hakimiyyət uğrunda mübarizə aparır. Artıq bu mövzuda danışmaq qadağan deyil. Lakin bu məsələnin həlli kartları yenidən qarışdırır.

Əksər iranlılar üçün birinci yerə daha layiqini axtarır. Xameneinin oğlunun adına üstünlük verənlər qəflətən xalqın az-maz sevgisi qalan Xomeyninin nəvəsinin adı ilə qarşılaşsa hansı seçimi edər?

İkinci sıraya gəlincə, əhalinin yaddaşı bütün çətinliklərə baxmayaraq, özləri üçün minimumu təmin etməyə çalışan prezidentlərlə, rejimin maraqlarını təmsil edən başqaları arasında fərq qoymağa kifayət edir.

Rejim bu iki mövqeyə gedən yolda missiyasının bitdiyini düşünən rejim əvvəlcə şəriklərindən və kütlədən ayrılır və özünü qorumaqdan başqa heç nə ilə maraqlanmır. Sistem özünümüdafiə instinktinə alışdıqca ətrafını xalqdan ayıran dəmir divarla əhatələyir.