2001-ci ildə Əl-Qaidə hücumlarından sonra ABŞ Əfqanıstan və İraqa qarşı müharibəyə başladı və bu iki dövlətin strukturunu məhv etdi. Halbuki məqsəd hər iki ölkədə dövləti və demokratiyanı yenidən qurmaq idi! İraq və onun ətrafında baş verən bu zəlzələnin ardınca 2010-2011-ci illərdə növbəti zəlzələ baş verib. Bu dəfə ABŞ-ın niyyəti bir çox ərəb ölkələrinə demokratiya yaymaq və tiranlıq hökmranlığını aradan qaldırmaq idi! Beynəlxalq səviyyədə təlim keçmiş vətəndaş cəmiyyəti qüvvələrinin təsiri altında bir çox ərəb ölkələrində qarışıqlıqlar yayıldı və siyasi İslam yüksəldi. Bu ölkələrin bəziləri bu gün də parçalanmış vəziyyətdədir. Son beş ildə milli dövlətlərə qarşı müharibə beynəlxalq bölünmə müharibəsidir və bəzən Suriya, Liviya, Yəmən və indi Sudanda olduğu kimi bir ölkənin müxtəlif təsir dairələrinə bölünməsinə gətirib çıxarır. Beynəlxalq təsir artan milis fenomeni ilə müşayiət olunur.

İdealistlər deyəcəklər: Amma qırılmanın xarici səbəbləri var idi, xalq buna qarşı idi və ölkələr ABŞ imperializminin qurbanı oldular! Bu doğru deyil. Çünki əfqanların əksəriyyəti Əfqanıstana daxil olanda (İraqda olduğu kimi) amerikalıların tərəfində idi. Dəyişiklik üçün hərəkatlara açıq şəkildə müdaxilə etmədilər, lakin olduqca təsirli oldular.

Hər hansı bir ərəb ölkəsində iğtişaşlar başlayanda Ərəb Liqası nümayəndə heyətləri, missiyalar, vasitəçilik və yardım təklifləri ilə müdaxilə edir. İslahat mümkün olmadıqda və qarışıqlıq artdıqda, ərəblər beynəlxalq qərarlara əl atdılar və beynəlxalq qüvvələr Livan və İsrail arasına girdi. Lakin beynəlxalq qərarlar və digər problemli ölkələrə göndərilən beynəlxalq səfirlər işə yaramadığı kimi, Livanla İsrail arasında sərhəd müharibəsini dayandırmaq üçün beynəlxalq qərarlar da işə yaramadı!

Niyə iki onillikdə milli dövlətlərə qarşı üç müharibədən danışırıq? Çünki indiki parçalanmalarla Güney ölkələri üçün təhlükələr üç səbəbdən artıb. Birincisi, böyük və mərkəzləşmiş dövlətlərin birbaşa və ya etibarnamə vasitəsilə Cənub ölkələrinə, xüsusən də ərəb dünyası və Afrika Sahelinə müdaxilə etmək meyli. İkincisi, Qərbin özünə qapanma meyli və Şərq, Rusiya və Çinin genişlənmə meyli. Üçüncüsü, bəzən Fələstin bəhanəsi ilə, bəzən də Qərblə qarşılıqlı nifrət zəminində İslam adı altında yeni ajiotaj və radikallaşma dalğasıdır.

Biz yeni geri çəkilmə və genişlənmə fenomeninin başlanğıcındayıq. Amma biz keçmiş təcrübəmizə əsaslanaraq xaricdən hücum edən, sonra isə daxildən dönüb təxribat törədən üsyanın mənası və təsirlərini bilirik. Bəzi tədqiqatçılar İran fenomenini ümumi dini dalğanın bir hissəsi kimi anlamaq istəyirlər. Bunun bir mənası var. Bununla belə, İran fenomeni ikili fenomeni, yəni dini dirçəliş və strateji ambisiya və xəsisliyi ehtiva edir. İran dövlət gücünə malik olduğu üçün HƏMAS, İslami Cihad kimi və indi də Livan meydanında digər dini cərəyanları da qəbul edib öz məqsədləri üçün istifadə edə bilər.

Qayıdaq Qərbin geri çəkilməsinə və Şərqin genişlənməsinə. Qərbin geri çəkilməsi ilk dəfə XX əsrdə baş verdi. Bu, xarici və anti-islam vəsvəsələri və dövlətin funksiyaları ilə bağlı başqa fikirləri olan yeni ictimai-siyasi qüvvələrin meydana çıxması ilə bağlıdır. Dövlətin müharibəni geri çəkəcəyi və ya sona çatdıracağı bölgələr kövrəkdir və İranın təsir dairəsində Şərqin maraqlarını artırır. Suriyada, Livanda və başqa yerlərdə vəziyyət belədir. Obama dövründən bəri amerikalılar Yaxın Şərqdən çəkilməklə hədələyirlər və bu, hazırda qaçılmaz görünmür. Lakin assimilyasiya siyasəti göstərir ki, bu strateji dəyişiklik dayanmayıb. Bu cəbhədə Avropadakı vəziyyət daha aydındır. Kövrək və parçalanmış dövlətlər Qərbin qovulmasından əziyyət çəkirlər, çünki Şərqin və iranlıların Qərbi əvəz etmək iştahası böyükdür. Bu vəziyyət Qəzza müharibəsi bitəndə görünəcək. Digər tərəfdən, ərəb dövlətləri Suriyanı yenidən udmaq istəyir. Lakin Avropa və Amerika Qərbi hələlik Suriyanın dirçəlməsini istəmir. Qərbin ağır hərbi mövcudluğuna baxmayaraq, Yəmən, Liviya, Sudan və Saheldə problemləri artır.

Bu, Qərb və Şərq arasında böyük strateji dəyişiklikdir və Afrika, Qərbi Asiyada və başqa yerlərdə özünü güclü şəkildə göstərir. Bu tarazlığın dəyişməsi sabitliyə, dövlətin bərpasına, dinin dincliyinə dəstək vermir.

Nəticə etibarı ilə Qərb dövlətləri artıq bərpa işində maraqlı deyillər. Yeni islamçı dalğa hakimiyyətlə uçurumu artırır, eyni zamanda azadlıq naminə silahlı hərəkatları və Qərb ölkələrinə qarşı düşmənçiliyi artırır.