vaxtlı-vaxtında oxuyun! Cümə, 2 may 2025
1 ABŞ dolları 1 USD = 1.7 AZN
1 Avro 1 EUR = 1.6977 AZN
1 Rusiya rublu 1 RUB = 0.0272 AZN
1 İngiltərə funt sterlinqi 1 GBP = 1.9671 AZN
1 Türkiyə lirəsi 1 TRY = 0.0914 AZN
Əbülfəz Elçibəy (1938 - 2000)

«Demokratiya bəzi xalqlara mənəvi qidadırsa, bizim üçün dərmandır»

Əbülfəz Elçibəy (1938 - 2000)
BÖHRAN  
Kəşmir – Cənubi Asiyada Pandora qutusu 07:55 | 29 aprel 2025 | Çərşənbə axşamı Məqaləyə 25 dəfə baxılıb Şriftin ölçüsü Xəbərin şriftini kiçilt Xəbərin şriftini böyüt

Kəşmir – Cənubi Asiyada Pandora qutusu

Qonşuları ilə ərazi davası aparan Hindistan özü yaratdığı düşmənlə mühasirədədir

MÖVZU İLƏ ƏLAQƏLİ

Hindistan, Çin və Pakistan arasında nüvə başlıqlarının ümumi sayı 630 civarındadır. Çin 2035-ci ilə qədər nüvə arsenalını 320-dən 1500-ə çatdırmağı hədəfləyir. Ona görə də bu üç ölkənin aralarındakı hədsiz düşmənçiliyə görə “nüvə savaş üçbucağı” adlandırılan bölgəni müharibə meydana gətirdiyini söyləmək olar. Dünya nizamının ağırlıq mərkəzi, xüsusən də iqtisadi nizam şərqə doğru dəyişərsə, Çin və Hindistan təsəvvür edilən dünya düzəninin iki əsas sütununu təşkil edəcəklər (demoqrafik baxımdan: Çin + Hindistan = dünya əhalisinin 36,21 faizi). Əgər Çin hələ də birinci ada xətti boyunca ABŞ tərəfindən mühasirəyə alınarsa, Tayvan adası mühafizə strategiyasının incisi olacaq. Amerikalı mütəfəkkir Robert D. Kaplanın fikrincə, Hindistanın Hind okeanına maneəsiz baxışı var, çünki bu okean yeni dünya nizamının mərkəzi olacaq.

Çin qərb müstəmləkəçilərinin əli ilə yüzillik davam edən soyğunu aradan qaldırmağa çalışır. O, həm də özünün bilavasitə yaxınlığında və digər qitələrdə təsir dairələri yaratmağa çalışır. Əks halda, Çin sədri Si Cinpinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünün nə mənası ola bilərdi? Digər tərəfdən, Hindistan üç istiqamətdən öz milli təhlükəsizliyi üçün həyati əhəmiyyətli riskləri və təhdidləri aradan qaldıraraq geosiyasi mövqeyini təmin etməyə çalışır. Pakistanın yerləşdiyi şimal-qərb cəbhəsi yumşaq qarın sayılır. Şimal-şərq tərəfində Hindistanın Çinlə sərhəd mübahisəsi var, lakin ekspertlər iki nəhəngi ayıran Himalay silsiləsi üçün təbiətə borcludurlar. Nəhayət, Hindistanın 7516 kilometr uzunluğundakı sahil xətti Hindistanın milli təhlükəsizliyinə davamlı dəniz təhlükəsi yaradır. İngilislər Moğol İmperiyasını dənizdən dağıtmadılarmı? İngilis lord Mortimer Durand Orta Asiya ilə Rusiya arasında bölgü xəttini (Durand Line) çəkmədimi, bugünkü Əfqanıstanı o zamankı böyük dövlətlər arasında bufer dövlət kimi qurdu?

Şərqi Asiyanın iştirakı ilə Cənubi Asiyada növbəti geosiyasi oyun keçirilir: “Çin Hindistanı qurudan və ya dənizdən mühasirəyə almaq üçün hərəkətə keçdi. Çin Hindistanın Hind okeanında fəaliyyət imkanlarını məhdudlaşdırır. Beləliklə, Hindistanın cənubunda 80 kilometrdən çox olmayan Palk boğazına nəzarət etməklə Çin onun bilavasitə yaxınlığında və bilavasitə təsir dairələrində cəmləşir”.

Bir Kəmər və Yol Təşəbbüsü sərmayələrinin bir hissəsi olaraq, Çin Pakistanın Oman körfəzinə birbaşa baxan Qvadar limanına quru çıxışını təmin etmək üçün Pakistana təxminən 60 milyard dollar sərmayə qoyub. Çin bununla dünya dənizlərində hökmranlıq edən ABŞ-ın dəniz gücündən və bütün boğazlardan yan keçir. Amma ən mühüm məsələ Hindistanı mühasirəyə almaq və nəzarətdə saxlamaqdır.

Hindistan Qərblə, xüsusən də ABŞ-la ittifaq qurmağa can atır. Yaponiya ilə ittifaq axtarır və birgə dəniz manevrlərində iştirak edir. Hindistan da Əfqanıstan və Pakistan arasında 1893-cü ildə Mortimerin çəkdiyi xətdən qaynaqlanan və puştun millətini ikiyə (Əfqanıstan və Şərqi Pakistan) ayıran tarixi düşmənçilikdən istifadə edərək Əfqanıstanla ittifaq axtarır. Hindistanın məqsədi təbii ki, Pakistanı mühasirəyə almaqdır.

Hindistan da Çin kimi kontinental dəniz dövlətidir, ona görə də o, daha çox təyyarədaşıyan gəmilər tikməklə öz dəniz qüvvələrini modernləşdirməyə və inkişaf etdirməyə çalışır (hazırda bu tip iki gəmisi var). O, həm də Qərbə üz tutaraq silah mənbələrini şaxələndirməyə çalışır.

Hindistan, ABŞ-la əməkdaşlıq edərək, şərtlər uyğun olarsa, Hindistanın Mumbai şəhərindən Ərəb körfəzi regionu vasitəsilə Avropaya iqtisadi dəhlizə qoşulmağa prinsipial razılıq verərək, “Kəmər və Yol” təşəbbüsünü neytrallaşdırmağa çalışır. Bu, Hindistanın Dördlər Qrupuna üzv olması istiqamətində əlavə addımdır.

Nəticə olaraq, Hindistanın Kəşmirdəki hücuma reaksiyası həddindən artıq sərt oldu və geosiyasi hesablamaların yanlış aparılması Cənubi Asiyadakı Pandora qutusunun açılmaq təhlükələrini yaradır.