İsrailin paytaxt Tehrana və nüvə proqramı ilə bağlı ölkə daxilindəki hədəflərə endirdiyi zərbələr nəticəsində çoxlu yüksək rütbəli hərbi məmur və nüvə aliminin həlak olduğu bildirilir.

İran prezidenti Məsud Pezeşkian dünən televiziya ilə çıxışında xəbərdarlıq edib ki, İsrail artıq buraxılmış 100 pilotsuz təyyarədən əlavə, “güclü” cavab verəcək.

Bu açıqlamaya istinad edərək, İranın İsrailə qarşı hansı variantlardan istifadə edə biləcəyinə nəzər salır.

***

İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu hədəfə qarşı hərbi əməliyyatın İranın nüvə silahı yaratmasının qarşısını almaq üçün başladığını bildirib.

İsrailin hücumundan bir neçə saat əvvəl Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (MAQATE) İranın nüvə silahının yayılmaması ilə bağlı öhdəliklərinə əməl etmədiyi qənaətinə gəlmişdi.

Mütəxəssislərin fikrincə, hücumlardan sonra İran üçün seçimlərdən biri İsrailin “ekzistensial təhlükə” olaraq gördüyü nüvə silahı inkişaf etdirməyə davam etmək ola bilər.

Vaşinqtondakı Yaxın Şərq İnstitutunun siyasət üzrə vitse-prezidenti Kennet Pollakın təhlilinə görə, “İsrail Pandora qutusunu açdı: İrandan mümkün olan ən pis cavab həm də ən çox ehtimal olunan cavabdır: bu silahlara nəzarət üzrə öhdəliklərindən geri çəkilmək və ciddi şəkildə nüvə silahı əldə etməkdir”.

Atlantik Şurasının “Scowcroft” Yaxın Şərq Təhlükəsizliyi Təşəbbüsünün direktoru Conatan Panikoffun təhlilinə görə, İsrailin hücumundakı qəzəbi İranın nüvə bombası əldə etməyə tələsməsi və ya heç vaxt ona sahib olmamaq riski arasında seçim etməsi ola bilər.

“Bir çox İran liderləri üçün nüvə silahı rejimin sağ qalması üçün ekzistensial təhlükə yaradıb”, – Panikoff deyib.

MAQATE-nin son hesabatında İranın uranı 60 faizə qədər zənginləşdirdiyi məlum olub. Bundan sonra silah səviyyəsi 90 faizə çatmaq üçün bir texniki addım qalmışdı.

Agentlik 2021-ci ildən bəri ölkənin ümumi uran tədarükünü yoxlaya bilmədiyini, lakin 17 may 2025-ci il tarixinə onun təxminən 9247 kq olduğunu təxmin etdiyini bildirib.

İsrail hökumət rəsmiləri dünən “Times of Israel” qəzetinə bildiriblər ki, İran hazırda doqquz nüvə silahı üçün kifayət qədər urana malikdir və “silahlaşdırma” və ya nüvə bombası istehsalı istiqamətində addımlar atır.

“The Associated Press” xəbər verir ki, İran rəsmiləri uzun müddətdir ki, nüvə proqramının dinc xarakter daşıdığını israr ediblər.

İranla yeni nüvə sazişi “aqressiv təqibə” ehtiyac duyur

Pollak əlavə edib ki, İranın cavabı uzunmüddətli perspektivdə Tehranın Nüvə Silahlarının Yayılmaması Müqaviləsi və 2015-ci ildə imzalanmış nüvə sazişindən çıxması ilə nəticələnə bilər.

Pollak deyib ki, ən yaxşı strategiya Tehranla yeni nüvə sazişini “aqressiv şəkildə davam etdirmək”dir, lakin İran rəhbərliyinin İsrailin təcavüzünə qəzəbini nəzərə alsaq, razılaşmada ən az maraqlı olduğu bir vaxtda hər hansı bir razılaşmanın baş tutması ehtimalı azdır.

Ekspert deyir ki, yeni razılaşma olmasa, İsrail İranın nüvə proqramına qısamüddətli zərbə vuracaq, lakin nüvə təhlükəsi qaçılmaz olacaq.

“The Associated Press”in məlumatına görə, amerikalı və iranlı müzakirəçilər İranın nüvə proqramı ilə bağlı danışıqların altıncı raundu üçün bazar günü Omanda görüşəcəkdilər.

Vaşinqtonun Yaxın Şərq Siyasəti İnstitutundan Fərzin Nadiminin təhlilinə görə, İranla gələcək hər hansı müqavilə raket məhdudiyyətlərini ehtiva etməlidir.

İranın başqa hansı silahları var?

Ekspertlər deyirlər ki, İranın İsrailə qarşı qisas almaq üçün pilotsuz təyyarələr və ya raketlər kimi başqa variantları da var, lakin İsrailin “Dəmir Qübbə” müdafiə sistemi onları havadaca məhv edə bilər.

ABŞ Milli Kəşfiyyat İdarəsi 2024-cü ildə İranın Yaxın Şərqdə ən böyük ballistik raket arsenalına malik olduğunu və bu sistemlərin dəqiqliyini, öldürücülüyünü və etibarlılığını təkmilləşdirməyə davam etdiyini bildirib.

Bu yaxınlarda ABŞ-ın hərbi təhdid qiymətləndirməsi göstərdi ki, İran regionda hücumlar təşkil edə bilən çoxlu sayda ballistik, qanadlı raketlərə və pilotsuz təyyarələrə malikdir.

Hesabatda deyilir ki, ölkənin müdafiə sənayesi pilotsuz təyyarələr kimi ucuz silahlar üçün güclü inkişaf və istehsal potensialına malikdir.

ABŞ generalı Kennet Makkenzi 2022-ci ildə Senatın komitə iclasında deyib ki, iranlıların Tel-Əvivə çata bilən müxtəlif tipli 3000-dən çox ballistik raketi var.

Nadimi əlavə edib ki, bu arsenal İsrail, Ərəbistan yarımadası və ya Cənub-Şərqi Avropaya çata bilən orta mənzilli sistemləri əhatə edir. O, həmçinin öz təhlilində qeyd edib ki, bu raketlərin hipersəs sürətinə, manevr edə bilən döyüş başlıqlarına malik olduğuna inanılır.

İranın keçmişdə İsrailə qarşı “Fəttah-1” hipersəs raketindən istifadə etdiyi bildirilir.

CNN-ə danışan analitiklər bildiriblər ki, raketin manevr edə bilən təkrar giriş vasitəsi olan döyüş başlığı var, yəni uçuş zamanı kiçik düzəlişlər edilərsə, raket müdafiədən yayına bilər.

Keçən ay İran mediası, səlahiyyətlilərin Qassim Bəşir adlı yeni yerli istehsal olan bərk yanacaq raketini nümayiş etdirdiyini bildirmişdi.

İranın müdafiə naziri, briqada generalı Əziz Nasserzadə yerli mətbuatın verdiyi açıqlamada raketin ən azı 1200 km mənzilli olduğunu və ABŞ istehsalı olan Patriot sistemi kimi sistemlərdən yayınmaq üçün nəzərdə tutulduğunu iddia edib. O əlavə edib ki, raket həm də hədəfləri müəyyən edə bilir və elektron müharibəyə qarşı immunitetlidir.

Nadimi deyib ki, İran peyklərin buraxılması üçün raketlərin daha sürətli buraxılmasını asanlaşdıran “bərk yanacaq texnologiyası”nda da irəliləyir və bunu qitələrarası raketlər üçün uyğunlaşdırıla bilər.

Atlantik Şuradan Reyçl Uayttlarka görə, İsrailin son hücumu həmçinin ballistik raket və dron qurğularını hədəfə alıb və bu, İranın cavab verməsini çətinləşdirib.

Bununla belə, Pollak deyib ki, İran 2023-cü ildə bəzi İsrail xəstəxanalarının elektrik enerjisini kəsərək uğurla etdiyi kimi, İsrailə qarşı kiberhücum edə bilər.

Pollak hələ də həm İsrailin, həm də İranın kiber imkanları ilə bağlı “qeyri-müəyyənliklərin” olduğunu yazıb.

“İranın hansı kiber silahlara sahib olduğu və İsrailin infrastrukturunda hansı zəiflikləri aşkarlaya biləcəyi dəqiq məlum deyil”.

İranın raket hücumları

İsrail dünən səhər saatlarında İrana hava zərbələri endirib, ardınca isə axşam İrandan cavab zərbələri endirilib.

İsrail Müdafiə Qüvvələri (IDF) açıqlamasında Tehranın İsrailə onlarla raket atdığını bildirib. Paytaxtda tüstü yüksələrkən, həm Tel-Əvivdə, həm də Yerusəlimdə partlayış səsləri eşidilib.

İran dövlət mediası Tehranın cavab olaraq İsrailə “yüzlərlə müxtəlif ballistik raket” atdığını bildirib. İranın rəsmi xəbər agentliyi İRNA bildirib: “Bir neçə dəqiqə əvvəl ərazilərə yüzlərlə müxtəlif ballistik raketin atılması ilə sionist rejimin vəhşi hücumuna qəti cavab əməliyyatı başlayıb”.