İranın ali lideri Əli Xameneyi son otuz il ərzində bir sıra çətinliklərin öhdəsindən gəlib, lakin İsrailin misli görünməmiş hücumları İran rejiminin sağ qalması və şəxsi təhlükəsizliyi üçün ən ciddi böhran yaradıb.

1989-cu ildə birinci liderin (Xomeyni) yerinə gələn Xamneyi İranı ağır sanksiyalar və dünya ilə demək olar ki, davamlı gərginlik altında idarə edir. O, 2022-2023-cü illərdə “Qadınlar, Həyat, Azadlıq” hərəkatı ilə şiddətlə repressiya edilmiş etirazlarla üzləşib.

Xameneyinin varisliyi məsələsi artıq İranda müzakirə olunub, lakin onun indi çətin şərtlər altında verdiyi qərarlar 1979-cu ildə şahı devirən inqilabdan sonra onun sütunu olduğu hökumətin gələcəyinə həlledici təsir göstərəcək.

ABŞ-ın yüksək rütbəli rəsmisi iki gün əvvəl bildirib ki, prezident Donald Tramp İsrailin ona qarşı sui-qəsd planına qarşı çıxıb, İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu isə dünən İranın ali liderinin öldürülməsinin “münaqişəyə son qoyacağını” deyib.

İsrailin müdafiə naziri Yisrael Katz dünən deyib: “Biz İran diktatorunu harada olursa olsun, onu vuracağıq”.

***

Qərargah rəisi və İnqilab Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) komandiri də daxil olmaqla, İranın əsas fiqurlarını öldürməkdə İsrailin uğuru İsrail kəşfiyyatının İran liderlərini izləmək bacarığını nümayiş etdirdi, eyni zamanda Netanyahunun Xamneyinin öldürülməsinə həqiqətən əmr verib-verməməsi ilə bağlı suallar doğurdu.

Vəzifəyə gəldikdən sonra İranı tərk etməyən İranın Ali Rəhbəri ciddi təhlükəsizlik və tam məxfilik şəraitində əhatə olunub. Xameneyi 1989-cu ildə prezident olarkən Şimali Koreyaya səfər edib.

Karnegi Beynəlxalq Sülh Fondunun tədqiqatçısı Kərim Saccadpur deyib ki, Xameneyi özünün yaratdığı dilemma ilə üz-üzədir və İranı yüksək texnologiyalı müharibəyə aparacaq fiziki və koqnitiv qavrayışdan məhrumdur: “İsrailə zəif cavab onun hakimiyyətini daha da zəiflədə bilər, güclü cavab isə onun və rejiminin həyat qabiliyyətini daha da təhlükə altına qoya bilər”.

***

Xameneyi ABŞ və İsraillə qarşıdurma haqqında danışmağa davam edərkən, Livandakı “Hizbullah” kimi İranın regional vəkillərini dəstəkləməyə davam edərək İranı düşmənləri ilə birbaşa münaqişədən uzaqlaşdırıb. Lakin son hadisələr bu strategiyanın sona çatdığını göstərir.

ABŞ-da yerləşən Nüvə İrana Qarşı Birləşmiş Təşkilatın (UANI) siyasət direktoru Ceyson Brodski deyib ki, Xameneyi “1989-cu ildə hakimiyyətə gələndən bəri münaqişələri İran sərhədlərindən uzaq tutmağa öyrəşib. Buna görə də Xameneyi ciddi səhv hesablama etdi”.

Brodskinin sözlərinə görə, hazırkı vəziyyətə ən yaxın analogiya İranda 1980-ci illərin əvvəllərində müxalifət qruplarına aid edilən iğtişaşlar və liderlərə qarşı silsilə hücumlar 1981-ci ildə prezidentin öldürülməsi və Xamneyiyə sui-qəsd cəhdi ilə yekunlaşıb.

“Bu, mütləq Xameneyi üçün öyrənmə təcrübəsi olacaq”, – Brodski deyib.

“Bu gün şahidi olduğumuz şey tamamilə fərqli miqyasdadır və Tehranın imkanlarını tamamilə alt-üst etmək təhlükəsi yaradan sürətlə baş verir”.

İyunun 13-ü gecəsi İsrailin hücumlarının miqyası İran rəhbərliyini təəccübləndirdi, çünki bu hücumlar İran və ABŞ arasında Tehranın nüvə proqramı ilə bağlı yeni danışıqların başlamasından bir gün əvvəl və ölkənin iqtisadi vəziyyətinin pisləşməsi ilə əlaqədar yeni etirazlara hazır olduğu bir vaxtda baş verib.

***

Netanyahu “Fox News”da İsrailin hücumlarının “rejim dəyişikliyinə” səbəb ola biləcəyinə işarə vuraraq, bunu İran xalqının etməli olduğunu da vurğulayıb.

“Bu, şübhəsiz ki, nəticə ola bilər, çünki İran rejimi çox zəifdir... Xalqın 80 faizi əclafları qovacaq”, - Netanyahu bildirib.

İsrailin Xameneyini öldürmək planının həqiqətən də Vaşinqtonun əleyhinə olduğu sualına İsrailin baş naziri belə cavab verib: “Biz üzərimizə düşəni edirik, etməli olduğumuzu edəcəyik və düşünürəm ki, ABŞ bunun onun üçün yaxşı olduğunu bilir”.

İrandan kənarda bəzi farsdilli televiziya kanalları Xameneyi əleyhinə şüarlar səsləndirən qrupların görüntülərini yayımlasa da, indiyədək kütləvi etirazlar barədə məlumat verilməyib.

Vaşinqton İnstitutunun tədqiqatçısı Holli Daqres, “Reallıq budur ki, hücumlar mövcud gərginliyi daha da artırıb və bir çox iranlılar rejimin getməsini istəyir. Amma çoxları buna nail olmağın əvəzinin qan tökülməsi və müharibə olmasını istəmir... Bu, əsasdır”.