İsrail aviasiyası iki ölkə arasında münaqişənin yeddinci günündə hava hücumları zamanı İranın mərkəzində tikilməkdə olan Əraq ağır su reaktorunu bombalayıb.

İsrail ordusu Əraq ağır su reaktorunun nüvə möhürünü "nüvə silahlarının hazırlanmasında" istifadə edilməsinin qarşısını almaq üçün hədəfə aldığını iddia edib.

Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (MAQATE) reaktorun vurulduğunu və reaktorda nüvə materialının olmadığını təsdiqləyib.

Ağır su reaktorlarından istifadə edilən yanacağın tərkibində nüvə bombalarının hazırlanmasında istifadəyə yararlı plutonium olduğu bildirilir.

Nüvə proqramının tamamilə sülhməramlı olduğunu deyən İran 2015-ci ildə dünya qüdrətləri ilə bağladığı müqavilənin bir hissəsi olaraq Ərağın yenidən dizaynına və yenidən qurulmasına razılaşıb ki, plutonium istehsal olunmasın.

Növbəti il ​​MAQATE İranın Əraqdakı reaktorun nüvəsini çıxardığını və onu “işləməyən” vəziyyətə saldığını elan etdi. İran reaktorun 2026-cı ildə işə düşəcəyini gözləyirdi.

BBC-nin verdiyi xəbərə görə, hərbçilər tərəfindən yayılan hücumun hava görüntülərində bombanın reaktor binasının qübbəli damına dəyməsi nəticəsində bir neçə böyük partlayış baş verib. İran dövlət televiziyasının gündüz yayımladığı videoda da obyektdən yüksələn iki böyük ağ tüstü sütunu əks olunub. Peyk görüntüləri də reaktor binasının damında böyük bir dəliyin olduğunu göstərib.

Ağır su reaktoru nədir?

Ağır su reaktoru ağır sudan (D₂O) neytron moderatoru və bəzən soyuducu kimi istifadə edən bir növ nüvə reaktorudur. Ağır suyun tərkibində deuterium adlanan daha ağır hidrogen izotopu var ki, bu da reaktordakı neytronları effektiv şəkildə ləngidir və zəncirvari reaksiyanı davam etdirməyə imkan verir.

Bu, reaktora yanacaq kimi təbii urandan (zənginləşdirilməmiş urandan) istifadə etməyə imkan verir və bu texnologiyanı uranın zənginləşdirilməsi obyektləri olmayan ölkələr üçün daha əlçatan edir. Əslində, yüngül su reaktorları adətən zənginləşdirilmiş uran tələb edir.

Bu tip reaktorun üstünlükləri təbii uranın səmərəli istifadəsi və plutonium istehsal potensialını əhatə edir. Dezavantajlara ağır su istehsalının yüksək qiyməti və plutonium istehsalı ilə bağlı narahatlıqlar daxildir.

Ağır su reaktorlarının dizaynı ilə bağlı ilk təcrübələr İkinci Dünya müharibəsi illərində başladı. 1944-cü ildə ABŞ-da CP-3 reaktoru, bir il sonra isə Kanadada ZEEP reaktoru tikildi.

Əraq (IR-40) reaktoru

Ümumi olaraq Əraq kimi tanınan IR-40, təbii uran üzərində işləmək və təxminən 40 MVt istilik hasilatı istehsal etmək üçün nəzərdə tutulmuş ağır su reaktorudur. Reaktor əvvəlcə tədqiqat məqsədləri üçün nəzərdə tutulmuşdu, lakin onun dizaynı silah dərəcəli plutonium istehsal edən reaktorlara çox bənzədi.

Dizaynın başqa dövlətlərin plutonium istehsal etmək üçün istifadə etdiyi reaktorlarla oxşarlığı ABŞ-ı, MAQATE və Qərb analitiklərini nüvə silahının yayılma ehtimalı ilə bağlı narahat edib.

2015-ci il nüvə sazişinə əsasən, İran reaktor üçün aşağıdakı şərtlərlə razılaşdı:

– Orijinal nüvəni (2016-cı ildə betonla doldurulmuş) çıxarıb və söndürmək.

– Plutonium hasilatını azaltmaq və təbii uran əvəzinə aşağı zənginləşdirilmiş urandan istifadə etmək üçün reaktoru yenidən dizayn etmək.

– Bütün işlənmiş yanacağı (plutonium) xaricə göndərmək və 15 il ərzində yeni ağır su reaktorları tikməkdən çəkinmək.

Reaktor hazırda işləmir və nüvə yanacağı yoxdur. Bununla belə, İsrail hələ də plutonium istehsalının qarşısını almaq üçün əsas möhürü və əsas komponentləri hədəf aldığını iddia edib.

İranın dövlət mediası hücumu təsdiqləyib, lakin radiasiyaya səbəb olmadığını və sakinlərin təhlükəsiz şəkildə təxliyə edildiyini bildirib.