ABŞ-ın İrana hücumu nüvə fəlakəti ssenarilərini gündəmə gətirib. Nüvə obyektlərinin hədəfə alınması səssiz, lakin dağıdıcı fəlakətin qapısını aça bilər. Beləliklə, sızma halında nə baş verə bilər?

Nüvə qurğuları öz təbiətinə görə çoxlu miqdarda radioaktiv material saxlayır. Bu materiallar diqqətlə hazırlanmış qablarda saxlanılır və qurğular sızma riskini minimuma endirmək üçün tikilir.

Genişmiqyaslı hücum bu təhlükəsizlik mexanizmlərini poza bilər. ABŞ-ın hücumundan sonra nüvə fəlakəti ehtimalları müzakirə edilir.

***

Mütəxəssislər Fordoya hücumun nüvə partlayışına səbəb olmayacağını bildirirlər. Çünki obyektdə yüksək dərəcədə zənginləşdirilmiş uran qaz şəklində saxlanılır və bu qaz zəncirvari nüvə reaksiyasını başlatmağa qadir deyil.

Sıxlığına görə qaz halında olan uranın çox uzaqlara yayılması gözlənilmir. Ona görə də sızma baş versə belə, çətin ki, ətrafdakı əhali və ya Tehran kimi uzaq şəhərlər üçün ciddi təhlükə törətsin.

Bununla belə, risklər Fordo ilə məhdudlaşmır. İrandakı Buşəhr Atom Elektrik Stansiyası və Tehrandakı tədqiqat reaktoru kimi obyektlərdə daha çox radioaktiv material var.

Əgər belə reaktorlar hədəf alınarsa, sızmanın həcmi Fukusima və ya Çernobıl kimi fəlakət ssenarilərinə bənzəyə bilər.

Digər tərəfdən, İsraildəki Dimona Nüvə Reaktoru da İranın mümkün cavabının hədəfi ola bilər. Dimonanın İsrailin nüvə silahı proqramının bir hissəsi olduğu bilinir və bu reaktora hücum da böyük nüvə böhranına səbəb ola bilər.

***

Bu həssas şərtlər təsadüfən və ya parçalana bilən material bir növ stress altında olduqda, məsələn, raket və ya bomba ilə vurulduqda qarşılana bilməz.

Buna görə də İsrail və ya Amerikanın İranın nüvə obyektlərinə hücumu nüvə partlayışı ilə nəticələnməyəcək. Obyektlər və onlarda olan infrastruktur zədələnə bilər, lakin nüvə partlayışı ehtimalı yoxdur.

Bəs radiasiya sızmaları haqqında?

Mütəxəssislərin fikrincə, radiasiya sızması nüvə partlayışından çox daha real fəlakət ssenarisidir.

Nüvə obyektləri təbiətinə görə çoxlu sayda radioaktiv materialları, xüsusilə uranı qaz halında olan uran heksaflorid (UF6) və toz kimi müxtəlif formalarda saxlayır. Raket hücumları həm kimyəvi, həm də radioloji sızma yarada bilər.

Bu obyektlərə, məsələn, İsrail və ya ABŞ tərəfindən həyata keçirilən hücumlar bu materialların təhlükəsiz saxlanmasını və emalını təmin edən mexanizmləri zədələyə və ya poza bilər.

Radiasiya sızma nə səbəb olar?

Radioloji sızmaların ən böyük iki nümunəsi 1986-cı ildə Çernobıl və 2011-ci ildə Fukusima qəzalarıdır.

Hər iki halda qəzalar nəticəsində böyük miqyaslı radioaktiv material atmosferə yayılaraq insanlar və təbiət üçün əhəmiyyətli təhlükə yaratdı.

Bu yaxınlarda Rusiya və Ukrayna qüvvələri arasında qarşıdurmada olan Ukraynanın Zaporojya Atom Elektrik Stansiyasında təhlükə müşahidə olunub. Zaporojya elektrik stansiyası Avropanın ən böyük elektrik stansiyasıdır və münaqişə zamanı bir neçə dəfə birbaşa hücuma məruz qalıb.

Nüvə silahının digər bombalardan fərqi nədir?

Nüvə bombası müharibədə istifadə edilən ənənəvi partlayıcı və kimyəvi maddələrdən çox fərqlidir.

Ənənəvi bombalar adətən zərbə zamanı partlatmaq üçün nəzərdə tutulmuş müxtəlif kimyəvi maddələrdən istifadə etməklə hazırlanır. Onlar özlüyündə partlayıcıdırlar və nəzərdə tutulduğu kimi istifadə edilməsələr belə, işə salına və zərər verə bilərlər.

Nüvə silahları və ya nüvə materialları bu şəkildə davranmır. Nüvə bombası adi bomba kimi partlayaraq deyil, çox qısa müddətdə böyük miqdarda enerji buraxaraq zərər verir.

Nüvə silahları adi partlayıcılar kimi zərbə zamanı deyil, havada partlamaq üçün nəzərdə tutulub.

Onlar bir neçə millisaniyə ərzində çox böyük enerji buraxırlar ki, bu da ətrafdakı havanı milyonlarla dərəcə Selsiyə qədər qızdırır və partlayış dalğası kimi tanınan həddindən artıq isti havanın genişlənən qabarcığını yaradır. Zərərlərin çoxu bu partlayış dalğaları nəticəsində yaranır.