ABŞ-ın son hücumlarından sonra bütün diqqətlər İranın bu hadisələrə necə cavab verəcəyinə yönəlib. Xüsusilə, Tehran rejiminin Körfəz sularında Amerikanın maraqlarını nə dərəcədə hədəfə alacağı maraq doğurur. Hələlik İran donanmasının İsraillə münaqişədə fəal rol oynamaması Tehranın dəniz gücündən istifadə edib-etməyəcəyi sualını gündəmə gətirir.

İran ümumiyyətlə quru gücü kimi qəbul edilsə də, Fars körfəzi və Oman dənizi onun həm ilk, həm də son müdafiə xəttidir. 1979-cu ildə İslam İnqilabından bəri Tehran nizami ordusunu İnqilab Keşikçiləri Korpusuna (SEPAH) bağlı dəniz qüvvələrindən ayıraraq çoxqatlı dəniz strukturu inşa edib. Bu struktur böyük döyüş gəmiləri, kiçik hücum katerləri, adi sualtı qayıqlar və pilotsuz uçuş aparatları kimi elementlərdən ibarətdir.

İran donanması böyük dəniz gücləri ilə rəqabət aparmaq iqtidarında olmasa da, yerli texnologiyası, asimmetrik müharibə doktrinası və strateji yerləşdirilməsi ilə Hörmüz boğazında və Oman dənizində istənilən hərəkət üçün potensial təhlükə olaraq qalır.

***

İran Hərbi Dəniz Qüvvələri sualtı qayıqlar və böyük döyüş gəmilərindən ibarət nizami donanmaya cavabdeh olan rəsmi qüvvədir. 18500 şəxsi heyət və 100-dən çox gəmi ilə silahlanıb. Onun fəaliyyət sahəsi Fars körfəzi və Xəzər dənizini əhatə edir. Onun əsas missiyaları İranın ərazi sularını qorumaq, kritik dəniz ticarət yollarını qorumaq və suverenliyin pozulmasının qarşısını almaqdır.

“Global Firepower”ın 2024-cü il hesabatına görə, İran donanması 145 ölkə arasında 37-ci yerdədir. Bu rütbə onu göstərir ki, İran embarqolara və texnoloji məhdudiyyətlərə baxmayaraq, regional dəniz gücü kimi öz gücünü qoruyub saxlayır.

Donanmanın ən görkəmli elementləri:

Müasir esmineslər: “Zülfiqar”, “Səhənd” və “Zaqros” kimi gəmilər dəqiq raket buraxılışı və kəşfiyyat missiyaları üçün uyğun olaraq hazırlanıb.

Orta miqyaslı dəniz əməliyyatlarında bəziləri Britaniya, bəziləri isə İran istehsalı olan “Alphand” və “Moj” sinifli freqatlar mühüm rol oynayır.

Amfibiya hücum gəmiləri və korvetlər qoşunların daşınması və sürətli hücumlar üçün istifadə olunur.

Lakin bu donanmanın ən maraqlı elementi minaların qoyulması və qanadlı raketlərin buraxılması kimi strateji missiyalar üçün istifadə edilən üç Tareq (Kilo) sinifli dizel-elektrik sualtı qayıq da daxil olmaqla, 19-27 sualtı qayığın daxil olduğu sualtı donanmadır. İranın həm də dayaz sularda manevr edə bilən iki Fateh sinifli sualtı qayığı və bir neçə Qədir sinifli mini sualtı qayığı var.

Səssiz sualtı silah

Tehranın hazırda nüvə enerjisi ilə işləyən sualtı qayığı yoxdur, lakin illərdir ki, bu məqsədi güdür. İran hakimiyyəti 2018-ci ildə nüvə enerjisi ilə işləyən sualtı qayıqlar tikmək planlarını açıqlasa da, texnologiya və beynəlxalq sanksiyalar bu məqsədə çatmaqda əngəllər olaraq qalıb.

Bu gün İranın dalğıc donanması nisbətən inkişaf etmiş imkanlara malik bölmələrdən ibarətdir:

Tareq sinifli sualtı qayıqlar: Hər birinin uzunluğu 74 metr olan, qanadlı raketlər buraxmaq və ya mina qoymaq qabiliyyətinə malik Rusiya istehsalı sualtı qayıqlar. Çoxdan istehsal olunmasına baxmayaraq, onlar hələ də strateji missiyalar üçün istifadə olunur.

Fateh sinifli sualtı qayıq: 2019-cu ildə xidmətə girmiş, torpedo və raket buraxılış boruları ilə təchiz edilmiş və daha çox sahil sularında istifadə edilən yerli istehsallı sualtı qayıq.

Qədir sinifli mini sualtı qayıqlar: Sayı 23-ə qədər olan çox kiçik sualtı qayıqlar, xüsusi əməliyyatlar və qəfil hücumlar üçün istifadə olunur.

Nahang-class: Xüsusi təyinatlıları daşımaq üçün nəzərdə tutulmuş yalnız bir sualtı qayıq var.

İran havadan müstəqil hərəkət (AIP) sistemləri quraşdıraraq bu sualtı qayıqların imkanlarını təkmilləşdirməyə çalışır. Bu sistemlər sualtı qayıqların daha uzun müddət su altında qalmasına imkan vermək və onlara daha böyük əməliyyat imkanları yaratmaq məqsədi daşıyır.

Strateji yer: Dəniz bazaları

İranın hərbi dəniz bazaları iki coğrafi bölgəyə yayılıb: Şimal (Xəzər dənizi) və Cənub (Fars və Oman körfəzləri). Hər bir baza istehsaldan tutmuş döyüş əməliyyatları üçün maddi-texniki təminata qədər fərqli rol oynayır.

Bəndər Abbas bazası: Ən böyük dəniz yerləşdirmə mərkəzi, Hərbi Dəniz Qüvvələri Baş Komandanlığının qərargahı, gəmi və sualtı qayıq istehsalı mərkəzi.

Jask bazası: Oman körfəzində iqtisadi maraqların qorunmasına xidmət edən qabaqcıl körfəzləri olan ilk müdafiə məntəqəsi.

Çabahar bazası: Hind okeanına baxan yeganə baza, bu baza İranın Mərkəzi Asiyaya açılan qapısıdır.

Bəndər-e Ənzəli bazası: İranın şimalında sualtı istehsal və neft obyektlərinin mühafizəsi mərkəzi.

Xarq bazası: Fars körfəzindəki əsas neft obyektləri üçün qarnizon.

İmam Əli bazası: Oman körfəzində və Ərəbistan körfəzində kəşfiyyat və hücum patrulları aparmaq üçün Çabahardakı baza.

Bu bazalara əlavə olaraq, Hörmüz boğazı yaxınlığındakı Sirik bazası və Təmb əl-Suqra və Təmb əl-Kubra ilə birlikdə BƏƏ ilə mübahisəli adalardan biri olan Əbu Musadakı Əbu Musa bazası kimi SEPAH-a məxsus bazalar da var. Əbu Musaya raketdən müdafiə sistemləri və yeraltı istehkamlar daxildir.

IRGC Donanması: Asimmetrik müharibə

Adi donanmadan fərqli olaraq, İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun Hərbi Dəniz Qüvvələri (IRGCN) sürətli raket qayıqlarından istifadə, minalama və vur-qaç hücumlarını əhatə edən asimmetrik müharibə kimi tanınan fərqli əməliyyat növünə əsaslanır.

Qüvvəyə daxildir:

10 Houdong qayıqları

25 Peykaap II qayıqları

10 ədəd MK13 qayıqları

Kəşfiyyat və hücum əməliyyatları aparmaq üçün xüsusi bölmələr

Bu qüvvələrin böyük gəmiləri və ya sualtı qayıqları yoxdur, lakin onların sürəti və manevr qabiliyyəti onları istənilən düşmən dəniz varlığına daimi təhlükə yaradır.

2024-cü ilin avqustunda İran Hərbi Dəniz Qüvvələri radarla görünməyən qanadlı raketlər də daxil olmaqla 2640 raket və pilotsuz uçuş aparatları sistemi alıb. O, həmçinin kiçik sualtı qayıqdan atılan qanadlı raketi uğurla sınaqdan keçirdi ki, bu da onun inkişaf edən hücum imkanlarının nümayişi idi.

2023-cü ildə İran donanması qrupu səkkiz aydan artıq bir səfəri başa vuraraq, 63 min kilometr məsafə qət edərək, öz növünün ilki olaraq Magellan boğazına çatdı. Donanmaya həmçinin Dana esminesi və Makran dəstək gəmisi də daxil idi və bu, İranın beynəlxalq sulara açılmaq istədiyinə dair açıq mesaj verdi.