İsrail dünən səhər saatlarında İrana hava hücumlarına başladı və Tehran həmin gün raket zərbələri ilə cavab verdi və iki ölkə arasında uzun müddətdir davam edən gərginlikdə yeni səhifə açdı.

Hücumlar İranın nüvə proqramında sürətli irəliləyişi ilə bağlı gərginliyin pik həddə çatdığı bir vaxta təsadüf edir. İki gün əvvəl Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (MAQATE) Rəhbərlər Şurası İranı 20 ildə ilk dəfə müfəttişlərlə əməkdaşlıq etmədiyinə görə rəsmi şəkildə qınadı.

Nüvə müzakirəsi İranın İsrail və onun müttəfiqi ABŞ ilə 2010-cu illərin əvvəlindən gərginləşən gərgin münasibətlərində əsas mövzu oldu. İki ölkə arasındakı son gərginliyin qısa tarixini təqdim edirik:

2010: “Stuxnet” kompüter virusu

2010-cu ildə kəşf edilən və ABŞ-İsrailin birgə yaratdığı hesab edilən kompüter virusu İran sentrifuqalarını sıradan çıxarıb və məhv etdi. Sentrifuqalar zənginləşdirilmiş uranı mülki məqsədlər üçün və ya nüvə silahları üçün daha yüksək saflığa qədər təmizləmək üçün istifadə olunur.

2018: Mossad kəşfiyyatı

2018-ci ildə İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu deyib ki, 2015-ci ildə dünya gücləri ilə nüvə sazişi imzalamadan əvvəl İranın nüvə proqramını ört-basdır edib. Netanyahunun sözlərinə görə, İsrail bunu təsdiqləyən minlərlə səhifəlik məlumat əldə edib.

Keçmiş Mossad rəhbəri sözügedən sənədləri nümayiş etdirərkən deyib ki, həmin məlumat 2018-ci ildə qeyri-israilli agentlər tərəfindən Tehrandakı seyflərdən əldə edilib.

2020: Sui-qəsdlər, partlayışlar

Proses ABŞ prezidenti Donald Trampın İranın nüvə silahı hazırlamasının qarşısını almaq məqsədi daşıyan 2015-ci il nüvə sazişindən çıxması ilə pozulub. İsrail də İranın nüvə proqramına hücumlarını xeyli artırıb.

2020-ci ilin iyul ayında müəmmalı partlayış İranın Natanz nüvə zənginləşdirmə obyektində sentrifuqa istehsalı müəssisəsini dağıtdı. İran hücumda İsraili günahlandırdı.

Həmin ilin noyabrında İranın nüvə alimi Möhsün Fəxrizadə Tehranın kənarında avtomobildə səyahət edərkən uzaqdan idarə olunan pulemyotla öldürüldü. Fəxrizadə 2000-ci illərdə İranın hərbi nüvə proqramının əsasını qoyan alim idi. İranlılar hücumda İsraili günahlandırdı.

2021: Uranın zənginləşdirilməsi

2021-ci ildə İranın Natanzdakı yeraltı nüvə obyektinə növbəti hücum həyata keçirildi. İran İsraili günahlandırdı, lakin İsrail məsuliyyəti üzərinə götürmədi.

Elə həmin il İran uranı 60 faizədək zənginləşdirməyə başladı. Bu, ölkənin indiyə qədər əldə etdiyi ən yüksək təmizlikdir və nüvə silahı əldə etmək üçün 90 faiz təmizlik tələb olunur.

2022-ci ildə İran İsraili üç gün fərqlə müxtəlif şəhərlərdə iki nüvə alimini zəhərləməkdə ittiham etdi, lakin sözügedən zəhərlənmələrə aydınlıq gətirilmədi.

2023 və sonrakı illər: Hücumlar başladı

7 oktyabr 2023-cü il: “HƏMAS” terrorçu təşkilatı İsraildə festivala basqın edərək 1200 nəfəri öldürdü, 250 nəfəri girov götürdü. Bu hadisə İsrail və “HƏMAS” arasında ən şiddətli müharibəyə səbəb oldu. İsrail bundan sonra Qəzzada hərbi əməliyyatlara başladı. İran uzun müddət “HƏMAS”ı dəstəkləyir. İsrail İranı “HƏMAS”ı silahlandırmaqda ittiham edir.

14 fevral 2024-cü il: İsrailin İranın qərbindəki Çaharmahal və Bəxtiyari əyalətlərindən Xəzər dənizindən İran şəhərlərinə uzanan təbii qaz kəmərinə təxribat hücumu çoxsaylı partlayışlara səbəb oldu.

1 aprel 2024-cü il: İsrailin Suriyanın Dəməşq şəhərindəki İran konsulluğuna hava hücumu nəticəsində iki tanınmış İran generalı da daxil olmaqla 16 nəfər həlak oldu.

14 aprel 2024-cü il: İran İsrailin Dəməşqdəki hava hücumlarına cavab olaraq 300-dən çox raket və hücum təyyarəsi ilə İsrailə misli görünməmiş raket və pilotsuz təyyarə hücumu həyata keçirdi. ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi beynəlxalq koalisiya ilə işləyən İsrail onların əksəriyyətinin qarşısını aldı.

19 aprel 2024-cü il: İranın İsfahan şəhərində hava limanı yaxınlığındakı hava hücumundan müdafiə sistemi şübhəli İsrail zərbəsi ilə vuruldu.

31 iyul 2024-cü il: “HƏMAS” terror təşkilatı lideri İsmayıl Haniyə Tehrana səfəri zamanı İsrailin hava hücumu nəticəsində öldürüldü. İsrail 7 oktyabr hücumuna görə Haniyə və digər “HƏMAS” liderlərini öldürəcəyini vəd etmişdi.

27 sentyabr 2024-cü il: “Hizbullah” lideri Həsən Nəsrullah İsrailin hava hücumu nəticəsində öldürüldü. “Hizbullah” 1982-ci ildə İsrail qüvvələrinə qarşı döyüşmək üçün Livana gedən SEPAH üzvləri tərəfindən yaradılıb.

1 oktyabr 2024-cü il: İran İsrailə ikinci birbaşa hücumunu həyata keçirdi. ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi koalisiya raketlərin əksəriyyətini vurur.

16 oktyabr 2024-cü il: İsrail Qəzza zolağında Həmas lideri Yəhya Sinvarı öldürdü.

26 oktyabr 2024-cü il: İsrail İranın hava hücumundan müdafiə sistemlərini və raket proqramı ilə bağlı obyektlərini vurdu.

30 aprel 2025-ci il: İran, İsrailin Mossad xarici kəşfiyyat agentliyində işlədiyini və 22 may 2022-ci ildə Tehranda İnqilab Keşikçiləri Qvardiyasının polkovniki Həsən Səyyad Xudainin öldürülməsində rol oynadığını söylədiyi bir şəxsi edam etdi.

13 iyun 2025: Rising Lion əməliyyatı

Nəhayət, İsrail dünən səhər saatlarında İranın paytaxtı Tehranı hədəfə aldı. Partlayışlar bütün şəhərdə əks-səda verdi. İsrail hücumda nüvə və hərbi obyektlərin vurulduğunu açıqladı.

İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu əməliyyatın “Yüksələn Aslan əməliyyatı” adlandırıldığını açıqlayıb. Hücumda 200-ə yaxın İsrail təyyarəsi iştirak etdi və 100-ə yaxın hədəf vuruldu.

Hücumlarda nüvə proqramı ilə əlaqəli yüksək səviyyəli komandirlər və elm adamları öldürüldü.

Hücum İranın nüvə proqramında sürətlə irəliləməsi səbəbindən gərginliyin pik həddə çatdığı bir vaxta təsadüf edib. Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (BAEA) İdarə Heyəti iyunun 12-də İranı müfəttişlərlə əməkdaşlıq etmədiyinə görə 20 ildən sonra ilk dəfə rəsmi şəkildə qınadı.

Hücumun ilk saatlarında ABŞ dövlət katibi Marko Rubio İsrailin İrana hücumlarında ABŞ-ın heç bir rolunun olmadığını dedi və Tehrana ABŞ-ın maraqlarını və şəxsi heyətini hədəf almamaq barədə xəbərdarlıq etdi. Bununla belə, ABŞ prezidenti Donald Tramp dedi ki, İran razılığa gəlməlidir, əks halda növbəti hücumlar “daha ​​qəddar” olacaq.

13 iyun 2025: “Real Word əməliyyatları”

Dünən axşam İrandan cavab hücumları etdi. İsrail Müdafiə Qüvvələri (IDF) açıqlamasında Tehranın İsrailə “onlarla raket” atdığını bildirdi. Paytaxt Təl-Əvivdə tüstünün yüksəldiyi göründü, həm Tel-Əvivdə, həm də Yerusəlimdə partlayış səsləri eşidilib.

İran dövlət mediası Tehranın cavab olaraq İsrailə “yüzlərlə müxtəlif ballistik raket” atdığını bildirdi. İranın rəsmi xəbər agentliyi İRNA, “Bir neçə dəqiqə əvvəl sionist rejimin qəddar hücumuna qarşı qətiyyətli cavab əməliyyatı işğal olunmuş ərazilərə müxtəlif tipli yüzlərlə ballistik raketin atılması ilə başlayıb”, – dedi.

İran əməliyyatı “Real Word 3” adlandıraraq bunun raket hücumlarının üçüncü dalğası olduğunu bildirdi.