Bu gün səhər İsrail paytaxt Tehrandan 250 kilometr cənub-qərbdə yerləşən İranın ən böyük nüvə obyektlərindən biri olan Əraq ağır su reaktoruna hücum edib.

İran mənbələrinin məlumatına görə, obyekt tamamilə boşaldılıb və reaktorun ətrafındakı mülki ərazilərə heç bir ziyan dəyməyib.

ABŞ-ın qeyri-kommersiya məqsədli Raket Müdafiəsi “Advocacy Alliance”a görə, IR-40 kimi də tanınan Əraq nüvə reaktoru 2003-cü ildə istismara verilən tanınmış ağır su nüvə reaktorudur.

Lakin onun dizaynının mənşəyi qeyri-müəyyəndir və Rusiyanın Nikit dizayn firması da daxil olmaqla xarici mütəxəssislərin onun tikintisinə töhfə verdiyi güman edilir.

Məlumatlara görə, İran reaktoru “hərbi təyinatlı nüvə materialı istehsal etmək üçün istifadə edilmir”, – kimi təqdim etməyə çalışsa da, o, təxminən 9 kiloqram plutonium istehsal etmək iqtidarında idi ki, bu da ABŞ-ın Tehrana plutonium əsaslı nüvə silahı istehsal etməyə imkan verə biləcəyi ilə bağlı narahatlığını artırır.

İran 2015-ci ildə nüvə sazişini imzaladıqdan sonra beynəlxalq ictimaiyyət Əraq reaktorunun modifikasiyasını sanksiyaların ləğvi ilə əlaqələndirdi.

İran 2016-cı ildə reaktorun nüvəsini sementlə doldurduğunu bəyan edib. Lakin həmin ilin fevralında Tehran ilk dəfə olaraq maksimum icazə verilən ağır su ehtiyatı həddini keçdi və bunu həmin ilin noyabrında təkrar etdi.

Tehran həmçinin Əraq reaktoru üçün əvvəllər ayrılmış 80 metrik tondan çox ağır suyu Omana ötürüb. İran hələ də bu məbləğə nəzarət etsə də, transsərhəd köçürmə müqavilənin pozulması hesab edilməyib.

İsrail İranın nüvə obyektlərinə hücumlarında daha nələrə ziyan vurdu?

Çoxsaylı hesabatlara, Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (MAQATE) məlumatlarına və son peyk görüntülərinə görə, İsrailin İrana genişmiqyaslı hərbi hücumlarından birində keçən cümə günü (iyunun 13-də) başlayan zərbələr onun nüvə proqramına ciddi ziyan vuraraq, mühüm nüvə obyektlərini hədəf alıb.

Zərbələr Yaxın Şərq ölkəsindəki üç böyük uranın zənginləşdirilməsi obyektini hədəf alıb.

MAQATE-nin baş direktoru Rafael Qrossi İranın Natanz şəhərinin mərkəzindəki yeraltı obyektdə elektrik infrastrukturunun, o cümlədən ehtiyat elektrik stansiyalarının tamamilə məhv edildiyini və minlərlə sentrifuqanın zədələndiyini və ya məhv edildiyini təsdiqləyib.

Eyni obyektdə daha kiçik, səthə yaxın bir obyektin, PFEP pilot zavodunun tamamilə məhv edildiyi bildirilir. Zavodda tərkibində uranı 60 faizə qədər zənginləşdirən qabaqcıl sentrifuqalar var idi.

Fordo bunker obyektində heç bir nəzərəçarpacaq dağıntı qeydə alınmayıb.

Fordo, nüvə bombası səviyyəsinə çatmaq üçün bir neçə addım tələb edən sadə bir proses olan 60 faizə qədər zənginləşdirilmiş ən böyük miqdarda uran istehsal edən obyektdir.

İsfahandakı digər dörd obyekt, o cümlədən uranın çevrilmə mərkəzi və nüvə silahlarının nüvələrinin hazırlanması üçün lazım olan uran metallurgiya texnologiyası üzərində işləyən obyektlər hədəfə alınıb.

İsrailin zərbələrinə məruz qalan Kərəc və Tehrandakı sentrifuqa sexləri əvvəllər MAQATE tərəfindən izlənilib, lakin elan edilməmiş sexlərin sayı məlum deyil.

Bölgədəki çoxsaylı mənbələrə görə, zərbələr başlayandan bəri ən azı 14 iranlı nüvə alimi də öldürülüb. İsrail ordusu onların doqquzunun Tehranın nüvə silahı əldə etməsində əsas fiqurlar olduğunu bildirib.

MAQATE-nin bugünkü hesablamalarına görə, İran doqquz nüvə bombası istehsal etmək üçün 60 faiz zənginləşdirilmiş uran ehtiyatı toplayıb.

Əlavə bomba istehsal etmək üçün istifadə oluna biləcək daha az zənginləşdirilmiş uran ehtiyatları da var.

Tehran nüvə materiallarını və avadanlıqlarını qorumaq üçün “açıqlanmamış” tədbirlər görəcəyini və MAQATE ilə əməkdaşlığı azalda biləcəyini açıqladı, İran parlamenti isə Şimali Koreyanın nümunəsi ilə Nüvə Silahlarının Yayılmaması Müqaviləsindən (NPT) çıxmaq təklifini nəzərdən keçirir.

Əgər İsfahandakı uranın çevrilməsi zavodu sıradan çıxsa, İran zənginləşdirmə prosesində əsas tərkib hissəsi olan uran heksafloridinin (UF6) xarici mənbələrini tapmağa məcbur olacaq.