ABŞ prezidenti Tramp İsrail-İran müharibəsinin 10-cu günündə İrandakı üç nüvə obyektinə hücum etdiklərini açıqlayıb. İsrailin İrana hücumları ilə başlayan müharibə ABŞ-ın İrandakı 3 nüvə obyektinə hava zərbələri endirməsi ilə genişlənməkdə davam edir. Bəs, ABŞ-ın vurduğunu elan etdiyi Fordo, İsfahan və Natanz nüvə obyektləri haqqında nə məlumdur?

“CNN İnternational”ın məlumatına görə, İranın paytaxtı Tehrandan təxminən 250 kilometr cənubda yerləşən Natanz nüvə kompleksi İranın ən böyük uranın zənginləşdirilməsi obyekti hesab olunur. Təhlilçilər bildirirlər ki, uranı nüvə yanacağına çevirən əsas texnologiya olan uranın zənginləşdirilməsi üçün sentrifuqların hazırlanması və yığılması bu obyektdə həyata keçirilib.

Natanzda yerin üstündə altı, yerin altında isə üç tikili olub. Qeyri-kommersiya Nüvə Təhdidi Təşəbbüsünə (NTI) görə, üç yeraltı strukturdan ikisində 50.000 sentrifuq olub.

Peyk görüntüləri və təhlillərinə görə, İsrail İrana ilk hücumunda bu ərazini hədəf alıb. Natanzın Pilot Yanacaq Zənginləşdirmə Zavodunun yerüstü hissələri dağıdılıb.

Sözügedən obyekt 2003-cü ildən fəaliyyət göstərib. Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyinin (MAQATE) qiymətləndirməsinə görə, İran orada uranı 60 faizədək zənginləşdiririb. Bildirilir ki, uran 90 faizə qədər zənginləşdirildikdə onun silah istifadəsi üçün kifayət edir.

Həmin vaxt CNN-ə danışan iki ABŞ rəsmisi bildirib ki, əvvəlki hücumlarda sentrifuqaların yerləşdiyi daha aşağı səviyyələrdə elektrik enerjisi kəsilib.

***

Fordo nüvə obyekti həm də İranın “nüvə ürəyi” kimi tanınır. İranın Qum şəhəri yaxınlığındakı dağlıq bölgədə yerin altında yerləşən bu gizli və yüksək mühafizə olunan obyektin dəqiq ölçüsü və xarakteri hələ tam məlum deyil.

Fordodakı əsas salonların yerin 80-90 metr altında olduğu təxmin edilir. Bu səbəbdən də bu obyektin hava zərbələri ilə məhv edilməsi çox çətin hesab olunub. ABŞ, hava zərbələri ilə bu dərinliyə çata bilən bombalara sahib yeganə ölkə kimi önə çıxır. ABŞ-ın hücumlarından əvvəl ABŞ-ın bunker partladan bombalarının Fordodakı obyektə çata bilən yeganə sursat olduğu bildirilirdi. Müvafiq olaraq, ABŞ-dakı GBU-57 A/B bombası dərin yeraltı və gücləndirilmiş bunkerləri və tunelləri vurmaq üçün nəzərdə tutulmuş dəqiq idarə olunan bombadır.

AP xəbər agentliyinin məlumatına görə, Fordo nüvə obyekti paytaxt Tehrandan təxminən 100 kilometr cənub-qərbdə yerləşir. Orada sentrifuqa kaskadları olsa da, onların Natanzdakı qədər böyük olduğu düşünülmür. MAQATE-nin məlumatına görə, Fordoda obyektin tikintisi ən azı 2007-ci ildə başlayıb. İran 2009-cu ildə, ABŞ və Qərb kəşfiyyat orqanları onun varlığından xəbər tutandan sonra MAQATE-yə məlumat verib.

Elm və Beynəlxalq Təhlükəsizlik İnstitutunun (İŞİD) məlumatına görə, İran hazırda əlində olan 60 faiz zənginləşdirilmiş uranı 3 həftə ərzində Fordo URANI Zənginləşdirmə Zavodunda 233 kiloqram silah dərəcəli urana çevirə bilərdi.

MAQATE və ekspertlərin fikrincə, Fordoda uranın zənginləşdirilməsini 60 faizə çatdıran İranın bu obyektdə 2700 sentrifuqası var.

***

Nəhayət, İranın daxili hissəsində və Tehrandan təxminən 350 kilometr aralıda yerləşən İsfahan İranın ən böyük nüvə tədqiqat kompleksinə ev sahibliyi edir. NTİ-nin məlumatına görə, Çinin dəstəyi ilə tikilən obyekt 1984-cü ildə açılıb. NTİ-nin qiymətləndirməsinə görə, İsfahanda 3000 alim çalışırdı və bu, İranın nüvə proqramının “mərkəzi olduğundan şübhələnilir”.

NTİ bildirib ki, İsfahanın Çin tərəfindən təmin edilmiş üç kiçik tədqiqat reaktoru, həmçinin “uranı zənginləşdirmə qurğusu, yanacaq istehsalı müəssisəsi, sirkonium örtükləri və digər obyektlər və laboratoriyalar” olub.

İsrail 10 gün davam edən hücumlarında uranı zənginləşdirmə obyekti də daxil olmaqla binaları vurduğunu açıqladı və MAQATE bölgədə radiasiyanın artmasına dair heç bir işarənin olmadığını bildirdi.