İqlim böhranı və onun gətirdiyi mənfi təsirlərlə yanaşı, dünyanın su kütlələrinə mənfi təsir göstərən daha bir amil üzə çıxıb. Dünya müharibələri zamanı batan və okeanın dibində məskunlaşan gəmilərin qalıqları insan hərəkətləri və iqlim böhranı səbəbindən getdikcə daha böyük risk yaradır.

I və II Dünya müharibəsi illərində batan və dənizin dibində məskunlaşan döyüş gəmilərini okeanların dibində ziyan vurmağa davam edən saatlı bombalar adlandırmaq da mümkündür. Paslanan bu gəmilərin zəhərli yükləri təcili həll edilməli olan ekoloji risk yaratsa da, bu çox vaxt diqqətdən kənarda qalır.

Okeanın dibindəki “saatlı bomba” nümunəsi 1918-ci ilin dekabrında I Dünya müharibəsinin sonunda Estoniyalıları bolşevikləri dəstəkləmək üçün Tallinə üzən HMS Kassandra gəmisidir. Gəmi minaya düşüb və Saaremaa adasında batıb. 400 ekipaj üzvü sağ qalarkən, 11 nəfər gəmi ilə birlikdə su altında qalıb. Təxminən 100 metr dərinlikdə olan gəminin qalıqları 2010-cu ildə aşkar edilib. Gəminin içərisində neft şəklində ekoloji saatlı bomba var.

Qəzanı araşdıran Mett Skelhorn, Baltikyanı bölgədə batan bir çox digər gəmi kimi, HMS Kassandranın da son dərəcə yaxşı vəziyyətdə olduğunu deyib.

Böyük Britaniya Müdafiə Nazirliyinin Qəzaların İdarə Edilməsi Proqramının qiymətləndirməsinə görə, “bu qəzadakı gəmi, şübhəsiz ki, Böyük Britaniya sularında qarşılaşdığımız əksər qəzalardan daha yaxşı vəziyyətdədir”.

Lakin bu dağıntının yaxşı vəziyyətdə olması onun ətraf mühit üçün faydalı olması demək deyil. Başqa sözlə, gəminin qalıqları yavaş-yavaş parçalanır, ona görə də onun tezliklə çökməsi və ya fəlakətli sızmaya səbəb olması ehtimalı azdır. Lakin onun qeyri-adi dərəcədə yaxşı vəziyyətdə olması həm də dünyanın başqa yerlərindəki digər, daha xarab olan gəmilərdən daha çox neftə malik ola bilər.

HMS Kassandra hazırda az miqdarda neft sızdırır. Nəhayət, onun bütün nefti ətraf mühitə buraxılacaq.

Bu və buna bənzər gəmilər “potensial çirkləndirici qəzalar” (PPWs) kimi də tanınır. Bu gəmilərdə yük və ya yanacaq var ki, onlar sızsa, onsuz da bərbad ətraf mühitə daha böyük ziyan vura bilər.

Baltik dənizindən Cənubi Asiya-Sakit Okean hövzəsinə qədər uzanan coğrafiyalarda yerləşən bu gəmilərin bəziləri artıq su sızdırır və dəniz ekosistemləri, balıqçılıq və yaxınlıqdakı insan icmaları üçün təhlükə yaradır.

Su altında təxminən 8500 PPW-nin olduğu təxmin edilir ki, onların əksəriyyəti Birinci və İkinci Dünya müharibələrinə aiddir. Bununla belə, məhdud məlumat real rəqəmin daha çox ola biləcəyini bildirir.

Mövzu ilə bağlı əlaqəli Tangaroa Layihəsi, vəziyyətin 80-100 ildən sonra onların getdikcə qeyri-sabit hala gəldiyini xəbərdar edir.

Bu “saatlı bombaların” bu qədər aktual olmasının başqa bir səbəbi də insanların hərəkətlərinin vəziyyəti daha da pisləşdirməsidir. Dənizin dibində oturan bu dağıntılar on illərdir ki, yavaş-yavaş əriyir. Ancaq son vaxtlar dağılma sürəti çoxalıb. İqlim dəyişikliyinin birbaşa nəticəsi olan okean temperaturunun artması və suyun turşuluğunun dəyişməsi bu artımın əsas səbəbləridir. İqlim böhranı ilə daha tez-tez və şiddətlənən tayfunlar və tufanlar da onsuz da zəifləmiş bu strukturlara əlavə gərginlik gətirir.

Hesabatdakı qiymətləndirməyə görə, “insan fəaliyyətinin təsiri bu onsuz da təhlükəli ekoloji saatlı bombaların qorunma müddətini daha da qısaldır”.