Plastik nəinki təbiəti çirkləndirir, hətta indi yediyimizdən tutmuş geyindiyimiz paltara qədər hər yerdə var. Araşdırmalar mikroplastiklərin bədənə vurduğu zərərləri bir-bir üzə çıxarıb. Mikroplastiklər təkcə qaraciyər və böyrəkləri deyil, həm də psixi xəstəlikləri gücləndirir. Bəs mikroplastiklər orqanizmdə necə toplanır, hansı xəstəlikləri provokasiya edir?

***

Yaxşı bir gecə yuxusu plastiklə əlaqəli ola bilərmi? Bəli, var! Təkcə təbiəti çirkləndirən deyil, yuxumuza da sızan plastiklərin tərkibində olan kimyəvi maddələr kofein kimi yuxumuzu pozur və bizi həyəcan rejiminə saxlayır. Bu gün yaxşı bir yuxudan sonra təzələnmiş səhər üçün həyatımızda plastiki necə azalda biləcəyimizə baxırıq.

Salam İyun! Bu ayın təqvimində bizim üçün çox özəl bir gün var: 5 iyun Dünya Ətraf Mühit Günü. Hər il olduğu kimi, bu il də təbiət üçün düşünmək, hiss etmək və hərəkətə keçmək vaxtıdır. Bu ilin mövzusu: “Plastik çirklənməni dayandırın”. Amma məsələ təkcə ətraf mühitlə məhdudlaşmır. Plastik nəinki təbiəti çirkləndirir, həm də indi yuxumuza sızır. Bəli, düz eşitdiniz. Gündəlik həyatımızda istifadə etdiyimiz plastik məmulatlar, su şüşələri, qida qabları, tekstil məhsulları və hətta makiyaj materiallarında kiçik, lakin böyük təsirə malik mikroplastiklər ola bilər. Yeni nəşr olunan araşdırmaya görə, bu plastiklərin tərkibindəki bəzi kimyəvi maddələr kofeinə bənzər bir təsir göstərərək yuxumuzu poza bilər. Onlar bədənimizin bioloji saatını tənzimləyən siqnalları çaşdıra bilər və biz gecə istirahət etmək əvəzinə həyəcan rejiminə keçə bilərik.

Bildiyiniz kimi, qanımızda, ağciyərlərimizdə və hətta beyin toxumalarımızda mikroplastiklər daha çoxdur. Qoy bu ilki Dünya Ətraf Mühit Günü təkcə plastik torbalardan deyil, həm də görünməz təhlükələrdən xilas olmağa çağırış olsun. Özünüzü, uşaqlarınızı və planetimizi qorumaq üçün daha şüurlu addımlar atmağa nə deyirsiniz? Çox həvəsləndirici olmayan, lakin həyatınızda plastikin azaldılması üçün vacib ola biləcək bəzi araşdırmaları qeyd edək.

Sizi oyaq saxlayır

Aprel ayında “Environment International” jurnalında dərc edilən bir araşdırmada bildirilir ki, PVC və poliuretan kimi plastiklərdə olan kimyəvi maddələr bədənin bioloji saatını tənzimləyən adenozin reseptorlarına təsir edərək yuxudan oyanma dövrünü poza bilər. Tədqiqat, plastik kimyəvi maddələrin bədənin bioloji saatına təsir edə biləcəyini və yuxu rejimini 17 dəqiqəyə qədər gecikdirə biləcəyini ortaya qoydu. İlk dəfə olaraq fərqli bir bioloji yolla, yəni hüceyrələr vasitəsilə təsir axtarıldı. Hüceyrə saatının idarə edilməsində mühüm komponent olan və sirkadiyalı ritmi tənzimləyən siqnalların ötürülməsində rol oynayan adenozin reseptoruna mənfi təsirləri yoxlanılıb. Plastik kimyəvi maddələrin orqanizmə necə təsir etdiyinə dair bioloji prosesin sirkadiyalı ritm və adenozin reseptoruna təsiri baxımından kofeinə bənzədiyi ifadə edilir. Kofein adenozin reseptorunu deaktiv edərək bizi oyaq saxlayır. Plastik kimyəvi maddələr də adenozin reseptorunu aktivləşdirir. Ancaq adenozin reseptoru kimyəvi maddələrlə aktivləşdirildikdə, mesajı ötürməyə bilər və bədənin təbii fizioloji proseslərini gecikdirə bilər. Bu vəziyyət uzun müddətdə yuxu pozğunluqlarına və əlaqədar sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Bir sözlə, istifadə etdiyiniz kosmetik məhsullardan boşqabınızdakı yeməklərə və yatağınızdaki mələfələrə qədər tərkibində plastik ola biləcək alternativləri nəzərdən keçirməyin zamanıdır. Həmişə təbiətə ən yaxın və ən təbii olanı seçin. Biz bilirik ki, mikroplastiklər təkcə ətraf mühitdə deyil, qanda, plasentada, ağciyərlərdə və bədənin bir çox digər hissələrində də ola bilər. Bu kiçik hissəciklər qan hüceyrələrinin oksigen daşıma qabiliyyətini azalda və orqanlara zərər verə bilər.

İndi beyin haqqında danışaq. Beyninizin 99,5 faizi beyin toxumasından ibarətdir; Bəs qalanlar? “Nature Medicine” jurnalında dərc edilən çox yaxınlarda edilən bir araşdırmada insan beyin toxumasında orta hesabla 7 qram mikroplastik aşkar edilib. Müəyyən edilib ki, müayinə edilən beyin toxumasında mikroplastikin səviyyəsi qaraciyər və böyrək toxumalarına nisbətən 7-30 dəfə yüksək olub. Daha da narahat edici odur ki, demans xəstələrinin beyinlərində sağlam insanlarla müqayisədə 3-5 dəfə çox mikroplastik var. Nəticələr həmçinin göstərir ki, mikroplastik yığılması zaman keçdikcə artır və təkcə son səkkiz ildə 50 faiz artıb. Bu, əslində artan Alzheimer və ruhi xəstəliklər üçün böyük bir xəbərdarlıqdır. Hissəciklərin qan-beyin baryerini keçərək nevroloji funksiyalara təsir edə biləcəyi düşünülür. Pekin Universitetində aparılan başqa bir araşdırmada mikroplastiklərin beyin damarlarında toplandığı, qan axınının qarşısını aldığı və motor funksiyalarının pozulmasına səbəb olduğu müşahidə edildi. Bu, mikroplastiklərin neyrotoksik təsir edə biləcəyini göstərir.

Mikroplastiklər də xroniki xəstəliklərin səbəbləri arasında yeni şübhədir. Nyu-Meksiko Universitetində aparılan bir araşdırma, insult keçirmiş insanların damarlarında sağlam insanlara nisbətən 51 dəfə daha çox mikroplastik olduğunu göstərib. Nəticələr göstərir ki, mikroplastiklər damarların tıxanmasına və buna görə də insult və ya infarkt riskinə artıra bilər. Amerika Kardiologiya Kollecinin bu il dərc etdiyi hesabata görə, mikroplastiklərin yüksək olduğu bölgələrdə hipertoniya, diabet və insult kimi xroniki xəstəliklərin tezliyi artıb.

Etiketləri oxumaq təkcə yeməkdə vacib deyil

Geydiyimiz paltarların 80 faizi plastikdən ibarətdir. Bəli, düz eşitdiniz. Üstəlik, tekstil sektoru iqlim böhranına və plastik istehlaka təsir edən aparıcı amillərdən biridir. Paltar yuyularkən ortaya çıxan mikroplastiklər içdiyimiz sudan bədənimizdə hər yerə çatır. Paltarların çoxunda neylon və ya polyester var. Tərkibində pambıq olan məhsulların seçilməsinin həm sizin, həm də təbiət üçün faydalı olduğunu söyləmək mümkündür. Ancaq burada başqa bir təhlükə var. Son günlər tez-tez eşitdiyimiz pestisidlər buradadır. Əslində, o pambıq çox vaxt pestisidlərin çox istifadəsi ilə yetişdirilir. Bu kimyəvi maddələr nəinki torpağa, suya və havaya qarışır, həm də dərimizlə birbaşa təmasda olan geyim vasitəsilə bədənimizə sıza bilir. Yaxşı, nə etmək lazımdır?

Sağlam və davamlı həyat təkcə yediyimizdən deyil, həm də toxunduğumuz hər şeydən başlayır. Üzvi pambıq və ya davamlı tekstil məhsulları seçməkdə diqqətli olun. yalnız ehtiyacınız olan qədər alın, çünki hər bir əlavə parça təkcə şkafınızı deyil, həm də təbiəti tükəndirir. Şüurlu istehlak həm bədəninizi, həm də planetinizi qorumaq üçün ən zərif üsul ola bilər.