Fransa prezidenti Emmanuel Makron bazar ertəsi Nitsada keçirilən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Okeanlar Konfransına (UNOC) dünya liderlərini okeanları qorumaq üçün birləşməyə çağıran çıxışı ilə başlayıb. Ancaq ətraf mühit fəallarının dediyinə görə, gözə çarpan bir nöqsan var idi – qalıq yanacaqlar.

Dünya üzrə qalıq yanacaq və mədənçilik fəaliyyətini izləyən məlumat analitikası şirkəti “Earth Insight”ın yeni hesabatında vurğulandığı kimi, dənizdə və sahillərdə neft və qazın işlənməsinin qlobal genişlənməsi dəniz ekosistemləri üçün böyük təhlükələr yaradır.

“Earth Insight”ın icraçı direktoru Tayson Miller, “Bu gözə çarpan nöqsan göstərir ki, qalıq yanacaq çıxarılmasının dəniz biomüxtəlifliyinə və sahil icmalarına təsirləri hələ də nəzərə alınmır”.

“Fransa, 2015-ci ildə Paris Sazişində olduğu kimi, ölkələri dənizdə və sahillərdə qalıq yanacaq fəaliyyətinin genişləndirilməsinə son qoymağa çağıraraq, bu tarixi anı ələ keçirmək və liderliyini bir daha nümayiş etdirmək fürsətinə malikdir”.

Bu üçüncü UNOC-un əsas diqqət mərkəzində olan məsələlərdən biri dövlətlərə ilk dəfə olaraq beynəlxalq sularda dəniz mühafizəsi zonaları yaratmağa imkan verən Açıq Dənizlər Müqaviləsinin ratifikasiyasıdır.

Hətta keçən il Azərbaycanda, Bakıda keçirilən BMT-nin İqlim Sammitində (COP29) iqlim böhranının əsas hərəkətverici qüvvəsi olmasına baxmayaraq, əsas sənədlərdə qalıq yanacaqlara çətinliklə toxunulurdu.

Qalıq yanacaqlar okeanları necə təhlükə altına alır?

Yanan mədən yanacaqları okeanlara böyük yük qoyur, onlar artıq istiliyi udur və mərcan riflərinin məhv edilməsindən tutmuş qasırğaların artmasına qədər bir sıra təhlükəli nəticələrə səbəb olur.

“Earth Insight”ın yeni hesabatı okeanlarda qalıq yanacaq infrastrukturunun böyük fiziki mövcudluğunu və bunun səbəb olduğu dağıntı və çirklənməni ortaya qoyur.

Bu genişlənmənin böyük hissəsi “sərhəd zonalarında” – neft, qaz və Mayeləşdirilmiş Təbii Qazın (LNG) inkişafı üçün əhəmiyyətli potensialı olan tədqiq edilməmiş ərazilərdə baş verir.

Dünyanın hər yerindən 11 nümunə araşdırmasını tədqiq edən analitiklər müəyyən ediblər ki, bu sərhəd zonalarında neft və qaz blokları 2,7 milyon km²-dən çox ərazini əhatə edir – bu, təxminən Argentinanın ölçüsünə bərabərdir.

Bundan əlavə, bu blokların 100.000 kvadrat kilometri qorunan ərazilərlə üst-üstə düşür və sərhəd zonalarında sahilboyu və Dəniz Mühafizəsi Ərazilərinin (MPA) 19 faizi risk altındadır.

Mərcan rifləri, dəniz otu çəmənlikləri və manqrovlar mədən yanacaq şirkətləri tərəfindən təhdid edilən həyati vacib ekosistemlərdən bəziləridir. Tədqiqat xəbərdarlıq edir ki, Barbadosdan Seneqala qədər uzanan sərhəd zonalarında dəniz otu çəmənliklərinin təxminən 63 faizi neft və qaz blokları ilə üst-üstə düşür.

Tədqiqatçılar ətraf mühitə həssas ərazilərdə genişlənmənin dayandırılması və bölüşdürülməmiş neft və qaz bloklarının çıxarılmasından başlayaraq, qalıq yanacaq hasilatı nəticəsində yaranan ekoloji və sosial zərərin aradan qaldırılması üçün bir sıra həllər təklif edirlər.

Onlar deyirlər ki, quruda və dənizdə yeni neft və qaz genişlənməsini qadağan etmək üçün Qalıq Yanacaqların Yayılmaması Müqaviləsi kimi beynəlxalq müqavilələr gücləndirilməlidir. Burada UNOC kimi beynəlxalq konfranslar hərəkətə keçmək üçün istifadə edilə bilər.