Orta məktəbin keyfiyyəti təkcə dərs saatlarının müddətinin uzunluğu və ya fənlərin bolluğu ilə ölçülmür. Müasir təhsil tədqiqatları göstərir ki, məktəb keyfiyyəti daha çox pedaqoji yanaşma, müəllimlərin hazırlıq səviyyəsi, kurikulumun reallığa uyğunluğu və sosial-iqtisadi amillərlə müəyyən edilir.

Tədqiqatlar məktəb keyfiyyətini ölçmək üçün müxtəlif metodlardan istifadə edir. PISA (Programme for International Student Assessment) nəticələri, TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) statistikaları və təhsil nəticələrinin ömürboyu təsiri ilə bağlı uzunmüddətli tədqiqatlar təhsilin keyfiyyətini dəyərləndirmək üçün əsas indikatorlar sırasındadır.

Harvard Universitetinin təhsil tədqiqatçısı Eric Hanuşek qeyd edir ki, “orta məktəbdə alınan təhsilin keyfiyyəti ölkənin iqtisadi inkişafı ilə birbaşa bağlıdır və yüksək keyfiyyətli təhsil verən ölkələr uzunmüddətli perspektivdə daha sürətli iqtisadi artım nümayiş etdirirlər” (Hanushek & Woessmann, 2015). Yəni məktəblərdəki tədrisin keyfiyyəti sadəcə fərdi uğurlarla deyil, həm də ölkənin rəqabət qabiliyyəti ilə ölçülməlidir.

Finlandiya və Sinqapur kimi ölkələrdə aparılan məktəb mühiti və təhsil nəticələri ilə bağlı uzunmüddətli empirik tədqiqatlar göstərir ki, yüksək nəticələr əldə edən sistemlər müəllim hazırlığına investisiya qoyan, kurikulumu daim yeniləyən və tədrisi əzbərləmə deyil, analitik düşüncə üzərində quran ölkələrdir (Sahlberg, 2019).

Təhsil sosioloqu Con Hatti öz “Visible Learning” (2009) kitabında vurğulayır ki, “orta məktəbdə keyfiyyətin ən güclü göstəricilərindən biri müəllimlərin şagirdlərlə qurduğu münasibətdir. Çünki şagirdin motivasiyası və akademik uğuru onun müəllimə nə qədər güvənməsindən asılıdır”.

Əgər Azərbaycan təhsil sistemində orta məktəblərin keyfiyyətini artırmaq istəyiriksə, bir neçə fundamental dəyişiklik tələb olunur:

• Müəllim hazırlığına böyük diqqət ayrılmalıdır – Finlandiyada müəllim olmaq üçün ən yüksək akademik nəticələr tələb edilir və bu sistemin əsas gücü hesab edilir.

• Dərslik və kurikulum daim yenilənməlidir – Kurikulum statik olmamalıdır, o əmək bazarının və cəmiyyətin tələblərinə uyğun çevik şəkildə dəyişdirilməlidir.

• Öyrənmə metodları tənqidi düşüncəni inkişaf etdirməlidir – Qapalı tipli testlər və əzbərləmə əsasında qurulan sistemlər PISA kimi beynəlxalq qiymətləndirmələrdə zəif nəticələr göstərir.

• Məktəblərdə sosial-iqtisadi faktorlar nəzərə alınmalıdır – Tədqiqatlar göstərir ki, məktəb keyfiyyəti yalnız müəllim və dərsliklə məhdudlaşmır; şagirdlərin ev şəraiti, ailə dəstəyi və məktəbdəki sosial mühit uğurda mühüm rol oynayır (OECD, 2021).

Bütün bu faktorlar nəzərə alınmazsa məktəbin keyfiyyətini artırmaq yalnız kağız üzərində qalacaq və nəticələr real uğur gətirməyəcək. Dəyişiklik təkcə məktəb rəhbərliyi və müəllimlərdən yox, həm də təhsili idarə edənlərdən, valideynlərdən və bütövlükdə cəmiyyətdən asılıdır. Keyfiyyətli məktəb – inkişaf edən cəmiyyətin güzgüsüdür.