Ali məktəblərə qəbul imtahanları, zamanla dəyişən cəmiyyətlərin təhsil sisteminə olan baxışını əks etdirən ən həssas göstəricilərdən biridir. Amma sual açıq qalır: “Biz bu imtahanlarla nəyi ölçürük?”

Britaniyalı təhsil tədqiqatçısı Ken Robinson yazırdı: “Standart testlər uşaqların müxtəlif zəka formalarını deyil, yalnız yaddaşı və sürətli cavabvermə qabiliyyətini ölçür.” (“The Element”, 2009)

Yapon təhsil sistemini araşdıran professor Makoto Kobayashi qeyd edir ki, “Ali məktəblərə qəbul imtahanları əslində təhsil sisteminin yaralarına plastır yapışdırmaq cəhdidir, çünki məktəb müddətində əldə edilən bacarıqları deyil, imtahan üçün öyrədilmiş davranışları ölçür”. (“Asia Pacific Education Review”, 2018)

UNESCO-nun 2022-ci il hesabatında vurğulanır: “Ali təhsil müəssisələrinə qəbul meyarları daha inklüziv və çoxölçülü olmalıdır. Tək imtahanla tələbənin potensialını müəyyən etmək qeyri-mümkündür.” (“Reimagining our Futures Together: A new social contract for education”, UNESCO, 2022)

Təhsil fəlsəfəsi üzrə dünyaca məşhur amerikalı alim Con Dyui isə bir əsr əvvəl deyirdi: “Əgər təhsil həyat üçün hazırlıqdırsa, o zaman testlər həyatın mürəkkəbliyini yox, sadələşdirilmiş formalarını əks etdirirsə, biz gələcəyin qurucularını yanlış istiqamətə yönəldirik.” (“Democracy and Education”, 1916)

Və nəhayət, OECD 2023 hesabatında yazılır: “Ən uğurlu təhsil sistemləri qəbul imtahanlarını inkişaf etdirərkən yalnız bilik yox, düşünmə, problem həll etmə və sosial emosional bacarıqları da ölçən formatlara üstünlük verir”. (“OECD Education at a Glance” 2023)

İmtahan mərkəzləri və təhsil qurumları bir sualı cavablamalıdır: “Bu testlər şagirdin potensialını, yoxsa sistemin mexaniki məntiqini ölçür?”

Sonda qeyd etmək yerinə düşər ki, əgər biz ali təhsil sistemində ədalət, şəffaflıq və potensiala uyğun seçim istəyiriksə, imtahanları yenidən düşünməliyik – ölçmək üçün deyil, dəyərləndirmək üçün.