Britaniya kəşfiyyat agentliklərinin 11 sentyabr hücumlarından sonra ABŞ Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi (MKİ) tərəfindən işgəncələrə şərik olduqlarına dair ittihamları üzə çıxaran nadir məhkəmə prosesinin başlaması ilə Britaniya hökuməti bu həftə məhkəmədə görünməmiş sınaq qarşısındadır.

“The Guardian”a xəbər verir ki, işə Britaniya təhlükəsizlik xidmətlərinin fəaliyyəti ilə bağlı yurisdiksiyaya malik olan İstintaq Səlahiyyətləri Tribunalında (IPT) baxılır. Dinləmədə ABŞ-da saxlanılan Səudiyyə Ərəbistanı vətəndaşları Əbd əl-Rəhim əl-Naşiri və Mustafa əl-Hüsəvinin MKİ-nin “qara saytlarında” olduqları müddətdə Mİ5 və Mİ6 məmurlarının onlara işgəncə verməkdə iştirak etmələri iddiası ilə qaldırdıqları işə baxılacaq.

Dinləmələr dörd gün ərzində qapalı iclaslarda davam edəcək və illərlə gizli saxlanılan faylın işlənməsi üçün hüquqi presedent yaradacaq. 2018-ci ildə Britaniya hökuməti insan haqları və parlamentin həqiqətin üzə çıxarılması tələblərinə baxmayaraq, bu iş üzrə ictimai araşdırmanı dayandırıb.

***

İki məhbusun vəkilləri, müstəqil tibbi hesabatların məcburi rektal qidalanma yolu ilə “sistemli cinsi zorakılıq” kimi təsvir etdikləri də daxil olmaqla, onların müştərilərinin qəddar dindirilməsi zamanı Britaniya kəşfiyyatının məlumat verdiyinə və ya birbaşa MKİ ilə əlaqə saxladığına dair etibarlı sübutlara malik olduqlarını deyirlər.

Məhkəməyə təqdim edilən sənədlərə görə, əl-Hüsəvi və ən-Nəşiri 2006-cı ildə ABŞ-ın təyin etdiyi “yüksək dəyərli” məhbuslar siyahısına daxil olaraq Quantanamoya köçürülməzdən əvvəl Əfqanıstanda və digər ölkələrdə məxfi müəssisələrdə saxlandıqları müddətdə geniş fiziki və psixoloji zorakılığa məruz qalıblar.

İnsan haqları qruplarına görə, iki nəfər həbs olunduqdan 20 ildən çox vaxt keçsə də, yekun məhkəmə aparılmadan həbsdə qalırlar və bu, beynəlxalq ədalət prinsiplərini açıq şəkildə pozur.

***

Bu, Böyük Britaniyanın 11 sentyabr hadisələrindən sonra baş verən sui-istifadələr və onların rolu barədə agentliklərinin nə dərəcədə məlumatlı olması ilə bağlı köhnə müzakirələri canlandırdığı bir vaxtda baş verir. Müdafiə vəkilləri Britaniya parlamentinin Kəşfiyyat və Təhlükəsizlik Komitəsinin (ISC) 2018-ci il hesabatına işarə edərək, MI6-nın məhbusların ağır işgəncələrə məruz qalacağını əvvəlcədən bilməsinə baxmayaraq, MKİ sorğuları üçün suallar verdiyi qənaətinə gəliblər.

Həmin vaxt fəaliyyətini qəfil dayandıran komitə, suveren departamentlərin və təhlükəsizlik xidmətlərinin rəhbərlərinin əməkdaşlıqdan imtina etməsi səbəbindən əsas sənədlərə çıxışda çətinliklərlə üzləşdiyini bildirib.

***

Məhkəmə prosesi ərəfəsində, 2017-ci ildə yayımlanan və Vestminster Universitetinin Tədqiqat bölməsi tərəfindən yenidən təhlil edilən bir kəşfiyyat sənədi üzə çıxdı ki, MKİ Mərkəzi Komandanlığı 2003-cü ildə müstəntiqlərindən Böyük Britaniyadakı şəbəkələr haqqında məlumat almaq üçün əl-Husaviyə təzyiq göstərməyi xahiş edib.

Bölmənin direktoru, professor Sem Rafael bildirib ki, sənəd əsas sual doğurur: “Bu sualları MKİ-yə kim verib və bu, Mİ-6 ilə razılaşdırılıbmı?”

Hökumət iki illik gizli istintaqın nəticələrini hələ açıqlamasa da, məhkəmə ilk dəfə olaraq məlumatın açıqlanmasına məcbur edə, mübahisəni Britaniya siyasətinin mərkəzinə qaytara və hökuməti çoxdan qaçmağa çalışdığı hüquqi və mənəvi məsuliyyətə məruz qoya bilər.