Təxminən 50 ildir ki, Atlantik Okeanının dərinliklərində 200 mindən çox radioaktiv tullantı çəllək mövcuddur. Avropa ölkələri 1946–1990-cı illər arasında nüvə tullantılarını çəlləklər içində asfalt və betonla örtərək okeana atıb.

Bu gün həmin çəlləklər Fransanın sahillərindən yüzlərlə mil uzaqda, təxminən 4 min metr dərinlikdə çuxurlarda yerləşir. Alimlər xəbərdarlıq edir ki, sızmalar dəniz canlıları tərəfindən udula və qida zəncirinə qarışa bilər.

Fransa Milli Elmi Tədqiqat Mərkəzinin rəhbərliyi altında tədqiqat qrupu iyun ayında Brestdən yola çıxaraq dörd həftəlik kəşfiyyat səfərinə başlayıb.

“Tədqiqat gəmisi “L’Atalante”dən buraxılan 4,5 metrlik avtonom sualtı robot “UlyX”in dəniz dibini skan etməsi nəticəsində 3 min 355 çəllək aşkar edilib.

İndiyədək təxminən 50 çəlləyin şəkli çəkilib. Bəzi çəlləklər sağlam görünür, bəziləri paslanmış, deformasiyaya uğramış və ya dəniz canlıları ilə örtülmüş vəziyyətdə tapılıb.

Tədqiqatçılar 1 300 qalon su, 345 tort nümunəsi və 19 bioloji nümunə toplayıblar. İlk ölçmələr radiasiya səviyyələrinin təbii fon səviyyələrinə yaxın olduğunu göstərsə də, laboratoriya analizlərinin tamamlanması aylar çəkəcək.

Avropa ölkələri 1967-ci ildən etibarən Nüvə Enerjisi Agentliyinin (NEA) nəzarəti altında təxminən 15 il boyunca Şimal-Şərqi Atlantikə radioaktiv tullantı atıb.

Tullantıların üçdə biri trityum, qalan hissəsi isə beta və gama radiasiya yayan maddələrdən ibarət olub. 2%-lik hissə isə daha təhlükəli alfa radiasiyasını ehtiva edir.

Çəlləklərin ömrü 20–26 il olaraq nəzərdə tutulmuşdu və bu gün artıq həmin müddət bitib.

Bəzi radioaktiv maddələr – məsələn, stronsium-90 – kalsiumu təqlid edərək dəniz canlılarının toxumalarına daxil ola və qida zənciri vasitəsilə insanlara keçə bilər.

Komanda gələn il bölgədə ikinci bir səfər təşkil edəcək və su, tort və canlı nümunələrində radioaktiv izotoplarla yanaşı, PFAS kimi daimi kimyəvi sənaye çirkləndiricilərini də tədqiq edəcək.

Alimlər bildirirlər ki, çəlləklərin çoxu aşağı və ya orta səviyyəli tullantı sayılır və hazırda insan sağlamlığı üçün təcili risk yaratmır. Lakin uzunmüddətli təsirlər baxımından ehtiyatlı olmaq vacibdir.