“Apollo 13” kosmik missiyası zamanı partlayışdan sonra ekipajın xilas edilməsinə kömək edən mühəndis Ed Smayli 95 yaşında vəfat edib. Üç “Apollo” 13 astronavtı 1970-ci ildə kosmos gəmilərində baş verən partlayış nəticəsində az qala öləcəkdilər.

Ed Smayli və bir qrup NASA mühəndisi astronavtları həyatda saxlayan kosmik gəmiyə müvəqqəti olaraq hava filtri quraşdıraraq tarix yazdılar.

Smayli aprelin 21-də 95 yaşında Tennessi ştatındakı qocalar evində vəfat edib. Oğlu Stiv Smayli, atasının demensiyanın ağırlaşmalarından əziyyət çəkdiyini deyib.

***

“Apollo 13” 11 aprel 1970-ci ildə Florida ştatındakı Kennedi Kosmik Mərkəzindən buraxıldı. Gəminin heyəti Aya enən üçüncü Apollon astronavt heyəti olacaqdı.

Missiyanın ikinci günündə oksigen çəni partlayanda missiya dəhşətli dərəcədə səhv getdi. Komanda modulu zədələnib və ekipaj Ay moduluna sığınmağa məcbur olub. Bu bədbəxtliklə Aya enmə hədəfi tarixə düşdü.

***

Üç astronavtı Yerə qayıtarmaq üçün kifayət qədər oksigen var idi. Lakin Ay modulunun mövcud avadanlığı yalnız ikisinin nəfəs aldığı karbon dioksidi süzmək üçün nəzərdə tutulmuşdu. Hava filtrasiyası üçün daha böyük imkanlar olmasaydı, ekipaj sağ-salamat geri qayıda bilməzdi.

***

İllər sonra mühəndis Smayli “Associated Press” agentliyinə fövqəladə hadisədən xəbər tutanda evdə televizora baxdığını və dərhal Hyustondakı Kosmik Gəmilər Mərkəzinə getdiyini söylədi.

Smayli və komanda yoldaşları dərhal xilasetmə planı yaratmağa başladılar.

***

Yalnız ekipajın saxlama siyahısındakı materiallardan – plastik torbalar, skafandr şlanqları və yapışqan lent kimi həmişə faydalı təmir ləvazimatlarından istifadə edərək, işləyən bir sistem yaratdılar.

NASA kosmosda dizaynı təkrarlayan astronavtlara təlimatlar göndərdi. Astronavtlar təlimatları uğurla yerinə yetirdilər.

Ancaq hələ də təhlükələr var idi – kosmik gəmi Yerə qayıdarkən atmosferə tam düzgün bucaq altında vurmalı idi – lakin onlar aprelin 17-də Cənubi Sakit okeana təhlükəsiz eniş etdilər.

***

Smayli NASA-nın astronavtların həyatını xilas edən cihazın şifahi tarixində “hətta kollecdə mexaniki mühəndislik fakültəsinin ikinci kurs tələbəsi bunu anlaya bilərdi”, – deyərək təvazökarlıq nümayiş etdirdi.